Nowa ustawa o finansowaniu zadań oświatowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2203) wprowadza zmiany do ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela. Zmiany te dotyczą statusu prawnego nauczycieli, dyrektorów szkół i placówek oświatowych prowadzonych zarówno przez jednostkę samorządu terytorialnego jak również szkół, dla których organem prowadzącym jest osoba fizyczna lub osoba prawna inna niż jednostka samorządu terytorialnego. Część zmian weszła w życie od 1 stycznia 2018 r., inne zaczną obowiązywać od 1 września 2018 r. oraz od 1 stycznia 2019 r. Nowe regulacje prawne dotyczą awansu zawodowego i oceny pracy, czasu pracy nauczycieli specjalistów, urlopów wypoczynkowych nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze w szkołach, urlopów dla poratowania zdrowia nauczycieli zatrudnionych na podstawie Katy Nauczyciela, uprawnień rodzicielskich, zasad zatrudniania nauczycieli zarówno w szkołach publicznych jak i niepublicznych, uprawnień socjalnych i wynagrodzeń. Należy zauważyć, że ostateczny kształt ustawy znacząco różni się od projektu. Tak liczne nowe rozwiązania prawne wymuszają na organach prowadzących, dyrektorach szkół, nauczycielach, pracownikach ds. kadr zapoznanie się z ustawą o finansowaniu zadań oświatowych a tym samym ze zmianami wprowadzonymi w art. 76, które dotyczą Karty Nauczyciela. Nowe rozwiązania prawne wymagają wnikliwej analizy, będą miały wpływ na inne niż dotychczas obowiązujące zasady kształtowania polityki kadrowej w szkole. W wielu przypadkach spowodują konieczność stworzenia nowych druków, zawierających aktualne podstawy prawne.
Ocena pracy
Istotną zmianą są nowe rozwiązania dotyczące oceny pracy nauczycieli i dyrektorów szkół. Dzięki tym rozwiązaniom ocena pracy zyska większą rangę, bowiem od uzyskanej przez nauczyciela oceny pracy będzie uzależniony okres przerw niezbędnych do otwarcia stażu na kolejne stopnie awansu zawodowego oraz przyznanie nauczycielom nowego dodatku za wyróżniającą pracę. Wszyscy nauczyciele, poza oceną pracy, którą uzyskają zamiast oceny dorobku zawodowego po zakończonym stażu, będą poddawani obligatoryjnie ocenie pracy co trzy lata, niezależnie od wymiaru zatrudnienia i formy nawiązania stosunku pracy. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określi w drodze rozporządzenia szczegółowe kryteria i tryb dokonywania oceny pracy nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze, szczegółowy zakres informacji zawartych w karcie oceny pracy, a także skład i sposób powoływania zespołu oceniającego oraz szczegółowy tryb postepowania odwoławczego.
Nowelizacja ustawy zobowiązuje każdego dyrektora szkoły do opracowania regulaminu określającego wskaźniki oceny pracy nauczycieli, odnoszące się do poziomu spełniania poszczególnych kryteriów oceny pracy na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, uwzględniając specyfikę danej szkoły. Dyrektor szkoły, tworząc regulamin, ma obowiązek zasięgnąć opinii rady pedagogicznej oraz zakładowych organizacji związkowych. W przypadku oceny pracy dokonywanej dyrektorowi szkoły, regulamin ten opracuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę po zasięgnięciu opinii organizacji związkowych zrzeszających nauczycieli.
Ustawodawca poszerza również katalog ocen. Ocena wyróżniająca nadal będzie najwyższą oceną. Kolejną, wprowadzona w wyniku nowelizacji, jest ocena bardzo dobra. Następnie ocena dobra i negatywna. Warto jednak pamiętać, że najniższa ocena wywołuje skutek rozwiązania umowy o pracę. Przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela dyrektor szkoły zasięga opinii rady rodziców. W przypadku nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego, nowelizacja ustawy, zobowiązuje dyrektora szkoły do zasięgnięcia opinii opiekuna stażu o dorobku zawodowym nauczyciela za okres stażu. Ponadto dyrektor szkoły może zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego oraz opinii właściwego doradcy metodycznego.
Warto zauważyć, że po raz pierwszy wprowadzono do Karty Nauczyciela obowiązek stosowania niektórych przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego w zakresie doręczeń korespondencji dotyczącej oceny pracy.
Nowym rozwiązaniem jest również możliwość uchylenia przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny oceny pracy dokonanej przez dyrektora oraz przekazanie sprawy do ponownego ustalenia oceny pracy, jeżeli ocena taka została dokonana z naruszeniem przepisów prawa.
Awans zawodowy
Nowelizacja Karty Nauczyciela w sposób znaczący zmienia również procedurę awansu zawodowego nauczycieli, wydłużając ścieżkę awansu z 10 do 15 lat.
Staż na stopień nauczyciela kontraktowego od 1 września 2018 r. będzie trwał rok i 9 miesięcy i zakończy się egzaminem przed komisja egzaminacyjną, w skład której wejdą: dyrektor szkoły lub wicedyrektor jako przewodniczący, przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny i przedstawiciel organu prowadzącego szkołę a także ekspert z listy ekspertów prowadzonej przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz opiekun stażu.
Dyrektorzy szkół będą mogli złożyć wniosek o podjęcie postepowania kwalifikacyjnego na stopień nauczyciela dyplomowanego po upływie 5 lat (dotychczas 4 lat) od dnia nadania stopnia nauczyciela mianowanego. Dłuższe będą przerwy pomiędzy poszczególnymi ścieżkami awansu.
Rozpoczęcie stażu na stopień awansu zawodowego nauczyciela mianowanego będzie możliwe po przepracowaniu w szkole 3, a nie jak dotychczas 2 lat. Aby rozpocząć staż na stopień nauczyciela dyplomowanego będzie trzeba przepracować 4 lata, w obowiązującym stanie prawnym przerwa ta wynosi rok. Jedynie w roku szkolnym 2018/2019 nauczyciel kontraktowy będzie mógł rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego, jeżeli legitymuje się co najmniej dwuletnim okresem pracy w szkole od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego.
Korzystnym rozwiązaniem nowelizacji ustawy zostali objęci nauczyciele akademiccy posiadający stopień naukowy oraz legitymujący się 5-letnim okresem pracy w szkole wyższej. Ta grupa nauczycieli z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole uzyska stopień nauczyciela mianowanego.
Zatrudnianie nauczycieli
Od 1 września 2018 r. zmieniają się również zasady zatrudniania nauczycieli. Pierwszą umowę o pracę z nauczycielem zatrudnionym na podstawie Karty Nauczyciela trzeba będzie nawiązać na 2 lata szkolne, a nie na rok. Czas trwania tej umowy wynika z jasno określonego w ustawie celu – odbycia stażu wymaganego do uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego.
Zmiany w Karcie Nauczyciela obejmą również warunki nawiązania z nauczycielem umowy. Obowiązek przedstawienia dyrektorowi szkoły informacji z Krajowego Rejestru Karnego obejmie przypadki, gdy z nauczycielem jest nawiązywany kolejny stosunek pracy w tej samej szkole w ciągu 3 miesięcy od rozwiązania albo wygaśnięcia po stanie nieczynnym poprzedniego stosunku pracy. Obecnie przedłożenie tzw. zapytania o sobie jest niezbędne przy nawiązaniu każdej umowy z nauczycielem, niezależnie od tego czy pomiędzy pierwszą a kolejną umową o pracę jest przerwa w zatrudnieniu.
Również od 1 września 2018 r. w wszystkich publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w przedszkolach niepublicznych, niepublicznych placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, będzie obowiązek zatrudniania nauczycieli na podstawie umowy o pracę, zgodnie z ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. Tym samym nie będzie już możliwości stosowania umów cywilnoprawnych jako formy świadczenia przez nauczycieli pracy.
Od 1 stycznia 2018 r. ustawodawca uchylił art. 19 Karty Nauczyciela, pozbawiając organy prowadzące możliwości przeniesienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do innej szkoły.
Także od 1 stycznia 2018 r. wprowadzono nową regulację prawną w art. 22 ust. 2b Karty Nauczyciela, która nakłada na dyrektora szkoły obowiązek zwiększenia wymiaru zatrudnienia nauczycielowi, który z takiego ograniczenia skorzystał. W razie powstania możliwości podjęcia przez nauczyciela, któremu uprzednio ograniczono wymiar zatrudnienia, pracy w wymiarze wyższym niż wynikający z takiego ograniczenia, w tej samej szkole, na tym samym lub za zgodą nauczyciela na innym stanowisku, o ile nauczyciel posiada wymagane kwalifikacje, dyrektor ma obowiązek zwiększyć wymiar zatrudnienia tego nauczyciela.
Nowelizacja ustawy wprowadziła również zmiany w zakresie rozwiazywania umów o pracę z nauczycielami zatrudnionymi na podstawie mianowania i na podstawie umowy o pracę. Od 1 stycznia 2018 r. w przypadku czasowej niezdolności do pracy trwającą powyżej 182 dni albo 270 dni w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą lub gdy niezdolność ta występuje w trakcie ciąży, umowę rozwiązuje się zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 2 lub art. 27 ust. 3 Karty Nauczyciela. Dotychczas obowiązywały inne zasady rozwiązywania umów o pracę z nauczycielami zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę. Obecnie jednolite zasady, w przypadku niezdolności do pracy, dotyczą nauczycieli zatrudnionych zarówno na podstawie mianowania jak i umowy o pracę.
Karta Nauczyciela od 1 września 2018 r. wprowadza również poszerzony katalog nauczycieli, dla których ustalono w art. 42 ust. 3 tygodniowe pensum. I tak nauczyciele posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnieni dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym we wszystkich przedszkolach i szkołach, dla których organem prowadzącym jest jednostka samorządu terytorialnego będą realizować pensum w wymiarze 20 godzin tygodniowo. Natomiast w przypadku pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, doradców zawodowych (z wyjątkiem zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych) pensum nadal ustala organ prowadzący, jednak nie może ono przekraczać 22 godzin.
Ustawodawca ujednolicił również zasady ustalania obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dla nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin zajęć. Obecnie tę kompetencję posiadały organy prowadzące szkoły. Nowe rozwiązanie prawne zacznie obowiązywać od przyszłego roku szkolnego.
Od 1 września 2018 r. zmieniają się również zasady zatrudniania nauczycieli niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Tej grupie nauczycieli obniża się nie tylko tygodniowy wymiar czasu pracy, ale również obniża się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć. Obniżenie wymiaru godzin zajęć następuje proporcjonalnie do obniżenia maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, o którym mowa w art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Urlop wypoczynkowy
Zmiany w Karcie Nauczyciela dotyczą także urlopów wypoczynkowych przysługujących nauczycielom pełniącym funkcje kierownicze w szkole feryjnej. Od 1 stycznia 2018 r. dyrektorzy szkół, wicedyrektorzy oraz inni nauczyciele pełniący stanowiska kierownicze nabyli prawo do 35 dni roboczych urlopu ustalonego w planie urlopów. Kadra kierownicza szkół feryjnych będzie mogła wykorzystywać urlop także w trakcie roku szkolnego. Nowym rozwiązaniem jest również zmiana art. 66 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego przez nauczycieli w całości lub części w okresie ferii szkolnych, m.in. z powodu urlopu dla poratowania zdrowia, nauczyciele będą mogli skorzystać z urlopu uzupełniającego w wymiarze do 8 tygodni. Natomiast zgodnie z nową regulacja zawartą w dodanym art. 66a KN nauczyciele szkół nieferyjnych, którzy nie mogą rozpocząć urlopu wypoczynkowego w związku z udzielonym im urlopem dla poratowania zdrowia, będą mogli wykorzystać urlop wypoczynkowy w terminie późniejszym.
Opieka na dziecko
Od stycznia tego roku do Karty Nauczyciela wprowadzono art. 67e uprawniający nauczycieli do korzystania opieki na dziecko w wieku do 14 lat w wymiarze 2 dni. Dotychczas nauczyciele objęci byli normą prawną wynikającą z Kodeksu pracy i mogli korzystać z tego uprawnienia nie tylko w dniach, ale również w godzinach.
Urlop dla poratowania zdrowia
Od 1 stycznia 2018 r. zmianie uległy zasady korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Ograniczono cel korzystania z tego uprawnienia. Nauczyciele mogą skorzystać z tego urlopu po przepracowaniu w szkole co najmniej 7 lat w wymiarze nie niższym niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć. Okres siedmioletniej pracy w szkole uważa się za nieprzerwany, jeżeli nauczyciel podjął zatrudnienie w szkole nie później niż w ciągu 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy w tej samej lub innej szkole. Nadal warunkiem niezbędnym jest zatrudnienie w pełnym wymiarze na czas nieokreślony. Dyrektor udziela urlopu:
1) w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia:
a) choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub
b) choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę, lub
2) na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową.
O potrzebie udzielenia urlopu w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę, decyduje lekarz medycyny pracy jednostki, z która szkoła zawarła umowę. W przypadku urlopu w celu leczenia uzdrowiskowego lub rehabilitacji uzdrowiskowej, decyzję o udzieleniu urlopu podejmuje dyrektor szkoły na podstawie skierowania wydanego zgodnie z art. 33 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Uprawnienia socjalne
Od 1 stycznia 2018 r. zmieniły się także zasady korzystania z niektórych uprawnień socjalnych. Nauczyciele utracili prawo do dodatku mieszkaniowego, prawo do lokalu mieszkalnego, prawo do działki gruntu szkolnego. Od 1 września 2018 r. utracą prawo do zasiłku na zagospodarowanie.
Wynagrodzenia
Ustawodawca wprowadził w art. 33a Karty Nauczyciela nowy składnik wynagrodzenia – dodatek za wyróżniającą pracę. Dodatek ten będzie przysługiwał nauczycielom dyplomowanym legitymującym się co najmniej trzyletnim okresem pracy w szkole od dnia nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego oraz wyróżniającą oceną pracy. Od 1 września 2022 r. dodatek ten będzie stanowił 16% kwoty bazowej, określanej
dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Natomiast w okresie od dnia 1 września 2020 r. do dnia 31 sierpnia 2022 r. dodatek za wyróżniającą pracę dla nauczyciela dyplomowanego zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć ustala się w wysokości:
1) od dnia 1 września 2020 r. do dnia 31 sierpnia 2021 r. – 3%,
2) od dnia 1 września 2021 r. do dnia 31 sierpnia 2022 r. – 6%
– kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej.
Warto pamiętać, że warunkiem przyznania nauczycielowi dodatku jest uzyskanie przez nauczyciela najwyższej, wyróżniającej oceny pracy dokonanej przez dyrektora na nowych zasadach, które zaczną obowiązywać od 1 września 2018 r.
Likwidacja stanowiska asystenta
Istotną zmiana jest również likwidacja stanowiska asystenta nauczyciela i asystenta wychowawcy świetlicy. Osoby te będą mogły być zatrudnione na tych stanowiskach na dotychczasowych zasadach nie dłużej niż do 31 sierpnia 2020 r.
Doskonalenie nauczycieli
Od 1 stycznia 2019 r. zmienią się także zasady podziału środków na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli. Środki te zostaną zmniejszone z 1% do 0,8% planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli. Podziału tych środków będzie się dokonywać po zasięgnięciu opinii zakładowych organizacji związkowych będących jednostkami organizacyjnymi organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego.
