- Pojęcie jakości nauczania w kontekście efektywności szkolnej.
Pojęcie jakości wywodzi się z teorii zarządzania. Twórca koncepcji całościowego zarządzania jakością Edwards Deming, określił jakość jako to, co zadowala (a nawet zachwyca) klienta. Jeśli pojawia się pojęcie klienta, to znaczy, że edukacja przestaje być misją (słowo “misja” istnieje w teorii całościowego zarządzania jakością, ale w trochę innym znaczeniu) czy powołaniem i musi być traktowana w kategoriach rynkowych; staje się więc usługą. Nauczyciel zatem to już nie mistrz prowadzący uczniów ku wiedzy, ale usługodawca dbający o zaspokojenie oczekiwań klienta. A klient to uczeń, jego rodzice, wreszcie, w najszerszym rozumieniu, całe społeczeństwo, które ma interes w tym, aby młode pokolenie było dobrze wykształcone.
Oczywiście stwierdzenie, że jakość pracy szkoły to jest to, co zadowala uczniów, rodziców i społeczeństwo, mówi niewiele konkretnego, zwłaszcza że nie zawsze oczekiwania społeczeństwa, uczniów i rodziców są tożsame. Potrzeba bardziej precyzyjnej definicji, która pozwoli racjonalnie potraktować mierzenie jakości i wykorzystywać owo mierzenie do podnoszenia jakości pracy instytucji edukacyjnych. Ponieważ kształcenie rozumie się (w świetle ustawy oświatowej) jako nie tylko rozwijanie intelektu, ale także budowanie postaw uczniów, dotyczących zarówno ich wszechstronnego rozwoju, jak i funkcjonowania w społeczeństwie, kształcenie możemy utożsamić z pracą szkoły. Jakość pracy szkoły to zatem nic innego jak jakość kształcenia. Szkoła nie ma innych ważnych celów niż tak rozumiane kształcenie.
Jakość kształcenia, czyli jakość pracy szkoły, jest to stopień wykorzystania w działaniach organizacyjnych, dydaktycznych i wychowawczych możliwości uczniów, nauczycieli oraz warunków materialnych i organizacyjnych do wspierania wszechstronnego rozwoju ucznia. Jeżeli przez wszechstronny rozwój ucznia rozumiemy także jego przystosowanie do życia w społeczeństwie (bo przecież nie chodzi jedynie o rozwój osobisty), to ta definicja wyczerpuje również społeczne zadania szkoły.
Takie dynamiczne i wieloczynnikowe rozumienie jakości kształcenia nakazuje postrzegać ją nie w wymiarze rezultatu, lecz w wymiarze procesu. Pomiar rezultatu, czyli na przykład stanu osiągnięć uczniów kończących szkołę, nie daje informacji ani o startowych osiągnięciach i możliwościach uczniów rozpoczynających naukę w danej szkole, ani o warunkach, w jakich zachodził proces kształcenia, lub o innych składnikach kontekstu kształcenia. Wyniki uzyskane przez uczniów na egzaminach końcowych zatem nie mogą być podstawą wnioskowania o jakości kształcenia, czyli – szerzej ujmując – o jakości pracy szkoły.
Jakość nauczania (dydaktyki) jest jednym ze składników jakości pracy szkoły. Ona właśnie tradycyjnie najbardziej interesowała nadzór pedagogiczny, a nie, na przykład, uwarunkowania organizacyjne czy psychologiczne (sfera motywacji). Ponieważ nastawienie na rozwój ucznia nakazuje uznać za najważniejszy składnik procesu kształcenia uczenie się, a nie nauczanie, zatem o jakości nauczania decyduje to, w jakim stopniu czynności nauczyciela wspierają skuteczność uczenia się uczniów, sprzyjają temu uczeniu się. Mniej istotna jest zgodność czynności nauczyciela z teorią i zwyczajami pedagogicznymi. Jest to ujęcie funkcjonalne. Oczywiście uczenie się jest elementem rozwoju ucznia, dlatego wymuszanie bardzo skutecznego i szybkiego przyswajania wiedzy przez uczniów, wbrew ich woli lub bez ich zgody, nie jest wspieraniem tak rozumianego uczenia się.
- Pomiar dydaktyczny
„Pomiar dydaktyczny, jako uściślone sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów,
jest składnikiem warsztatu każdego nowocześnie pracującego nauczyciela”.
prof. Bolesław Niemierko
Pomiar dydaktyczny (test dydaktyczny) to inaczej pomiar osiągnięć szkolnych. Za pomocą tego pomiaru sprawdzamy – „mierzymy” osiągnięcia szkolne ucznia w stosunku do Podstawy Programowej i programu nauczania. Pomiar dydaktyczny jest przyporządkowaniem stopni szkolnych (ocen) uczniom w taki sposób, aby odpowiadały one określonym osiągnięciom. Zasady przyporządkowania powinny być ustalone i możliwie dokładnie przestrzegane, a sam proces pomiarowy powinien podlegać obiektywnej kontroli.
Aby dokonać tego specyficznego pomiaru, musimy mieć odpowiednie narzędzie pomiarowe – test osiągnięć szkolnych, inaczej nazwany testem dydaktycznym, który jest zbiorem zadań przeznaczonym do rozwiązania przez uczniów w czasie jednej lekcji.
Test jest narzędziem zbudowanym w celu sprawdzenia i ocenienia (ewaluacji) osiągnięć uczniów. Musi się składać z odrębnych zadań i to w odpowiedniej ilości. Uwaga ta jest bardzo istotna, ponieważ każda treść nauczania odnosi się do wielu czynności, zaś jednym zadaniem możemy sprawdzić tylko jedną czynność, punktowaną 0-1. Aby ocena opanowania przez ucznia treści nauczania była jak najbardziej obiektywna, dlatego musimy sprawdzić wiele określonych czynności.
Podstawą opracowania testu jest program nauczania, który jest zbiorem działań podejmowanych przez nauczyciela w celu zrealizowania zadań edukacyjnych określonych w Podstawie Programowej.
Zapraszamy na II część artykułu w przyszłym tygodniu.
