Magiczne słowo: diagnoza
Zmiany wprowadzone przez ministerstwo zakładają wzmocnienie wychowawczej roli szkoły, co w dobie upadku wartości wydaje się być właściwym posunięciem. Ważne jednak, aby powstałe programy wynikały z pogłębionej analizy środowiska szkolnego i lokalnego, by były dopasowane do potrzeb i oczekiwań nauczycieli, rodziców i uczniów danej placówki. By tak się stało, konieczne jest przeprowadzenie diagnozy, badania m.in. tego, jaka młodzież trafia do szkół, jakie są jej najczęstsze problemy, jakie zagrożenia występują w środowisku lokalnym itp. Dyrektorzy szkół, myśląc już o nowym roku szkolnym, zadają pytania, jak i kiedy taką diagnozę przeprowadzić – czas bowiem nagli. Nie trzeba wyważać otwartych drzwi – zmiany w prawie oświatowym nie tworzą całkiem nowej rzeczywistości szkolnej. Nauczyciele powinni korzystać z dotychczasowych zasobów wiedzy w tym zakresie, uzupełniając dane na bieżąco (np. dokonać analizy sytuacji uczniów, którzy dopiero rozpoczną naukę w szkole). Doświadczeni pedagodzy doskonale znają środowisko, w którym pracują, wiedzą, jakie problemy pojawiają się najczęściej i wiedzę tę powinni wykorzystać przy formułowaniu zapisów w programie wychowawczo-profilaktycznym. Oczywiście to nie oznacza, że raz przeprowadzona diagnoza rozwiązuje problem – szkoła to żywy organizm, zmienia się, dopasowując do otaczającego ją świata, dlatego przepisy prawne zakładają stałe monitorowanie wdrażanych treści i regularną ewaluację programu.
Diagnoza powinna dać odpowiedzi na pytania o potrzeby i zasoby uczniów, rodziców, nauczycieli. Analiza potrzeb to pierwszy krok do sformułowania strategicznych celów programu wychowawczo-profilaktycznego i powinna obejmować cztery obszary:
- Potrzeby rozwojowe (wspieranie);
- Potrzeby profilaktyczne (zapobieganie);
- Potrzeby korekcyjne (eliminowanie zachowań niepożądanych, szkodliwych);
- Potrzeby co do wartości (wdrażanie wartości społecznie pożądanych, ustalonych w wyniku diagnozy).
Ważne, aby już na samym początku wyraźnie wskazać odbiorców programu i określić, jakie treści, w jaki sposób będą realizowane w stosunku do poszczególnych adresatów. Wbrew pozorom nie chodzi tutaj o oddziaływanie tylko na uczniów. Program ma obejmować swoim zasięgiem całą placówkę, a więc prócz dzieci i młodzież także wszystkich pracowników szkoły, kadrę pedagogiczną, rodziców itd. Jak to zrobić, czyli jak na etapie diagnozy poznać oczekiwania wobec placówki każdej z wymienionych grup? Dobrym i skutecznym rozwiązaniem może być zorganizowanie tzw. World Cafe, czyli spotkania, na którym pojawią się przedstawiciele nauczycieli, pracowników administracyjnych szkoły, rodziców, uczniów. Spotkanie najlepiej zorganizować w dużym pomieszczeniu, np. w sali gimnastycznej i przygotować stanowiska tematyczne, np. wartości, uroczystości szkolne, edukacja zdrowotna, edukacja patriotyczna, edukacja informatyczna, współpraca z rodzicami (wymienione zagadnienia muszą zostać uwzględnione w programie wychowawczo-profilaktycznym). Każde stanowisko ma przydzielonego moderatora, który opiekuje się uczestnikami dyskusji. Wszystkich przybyłych dzieli się tak, aby przy jednym stanowisku znaleźli się przedstawiciele każdej z grup. Dyskusja nad wybranym zagadnieniem trwa ok. 10 minut, a moderator zapisuje postulaty rozmówców, nie oceniając ich. Następnie na określony znak, np. dźwięk dzwonka grupy przenoszą się do kolejnego stanowiska i dyskutują przez 10 minut nad kolejnym zagadnieniem. Zadanie polega na tym, aby wszyscy zaproszeni goście usiedli do wspólnej dyskusji nad każdym zagadnieniem, a spostrzeżenia i wnioski zostały zapisane. Taka forma pozwala na dość szerokie poznanie oczekiwań środowiska i uwzględnienie ich w programie, oczywiście po uprzedniej selekcji.
Sylwetka absolwenta
Żadne zapisy prawne nie warunkują formalnego opisu sylwetki absolwenta szkoły, ale z punktu widzenia strategicznego warto to zrobić, jeśli program wychowawczo-profilaktyczny ma być spójny i rozsądnie zaplanowany. Wizja tego, kogo chcemy wychować w całym cyklu kształcenia, znacznie ułatwi planowanie celów i konkretnych działań. Jak to zrobić? Po pierwsze, zacząć od opisu przeciętnego ucznia, który trafia do naszej placówki. Po drugie, opisać model ucznia idealnego, który byłby spełnieniem marzeń każdego pedagoga czy rodzica (jednocześnie zaznaczamy, że model ten ma charakter wzorcowy, niemal niemożliwy do osiągnięcia). Po trzecie, wypracować na zasadzie konsensusu optymalną wizję sylwetki absolwenta, łączącą w sobie powyższe modele. Całość powinna znaleźć odniesienie do najważniejszych dokumentów dotyczących praw człowieka i normalizujących proces edukacji, oraz wartości uznanych za priorytetowe w placówce. Sugerujemy odwołanie się m.in. do: Konwencji Praw Dziecka, Konstytucji RP, Karty Nauczyciela, Ustawy Prawo Oświatowe, WSO, PSO itp.
Za tydzień: Pisanie programu i ewaluacja
Anna Kozimor-Cyganik
