Cykl artykułów, które będą pojawiać się na portalu Edu-Rada aż do końca maja 2016 r. ma za zadanie przybliżyć Państwu najistotniejsze aspekty prawne, z jakimi przychodzi mierzyć się zarówno dyrektorom placówek oświatowych oraz ich pracownikom pedagogicznym i niepedagogicznym. Zebrane w jednym miejscu odwołania do aktów prawnych w tym zakresie pomogą Państwu usystematyzować wiedzę i uniknąć najczęściej popełnianych w praktyce błędów.
Artykuł I
Krok 1:
Przeanalizowanie podstaw zatrudnienia pracowników i uświadomienie sobie do jakich aktów prawnych należy sięgnąć przygotowując się do podjęcia decyzji o zatrudnieniu lub zwolnieniu pracownika, a także do zmodyfikowania istniejącego stosunku pracy.
Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi zatrudnienie w oświacie są:
a) ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. 2015, poz. 1268);
b) ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz. U. 2014, poz. 1502).
Główna zasada polega na tym, iż podstawą zatrudnienia nauczycieli jest Karta nauczyciela, natomiast podstawę zatrudnienia pracowników niepedagogicznych stanowi Kodeks pracy. Odpowiednio więc do tych stosunków pracy należy stosować przepisy właściwej ustawy. Pamiętać jednak należy, że na skutek regulacji przepisu art. 91c Karty nauczyciela w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy Karta nauczyciela, zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy. Sprawy związane z zatrudnianiem, modyfikacją stosunku pracy oraz jego rozwiązywaniem zostały w odniesieniu do nauczycieli w całości zawarte w Karcie nauczyciela i to ten akt prawny musi być w tych kwestiach stosowany.
Istotne jest, by w tym miejscu podkreślić, że pomimo reguły wskazanej powyżej spory wynikające ze stosunku pracy nauczycieli, niezależnie od formy nawiązania stosunku pracy rozpatrywane są przez sądy pracy. Sprawa więc choćby skuteczności, czy warunków formalnych samego dokumentu rozwiązującego stosunek pracy nauczycieli rozpatrywana będzie przez pryzmat przepisów Kodeksu Pracy.
Podstawowa sprawa na jaką należy zwrócić uwagę to fakt, iż nauczyciel może zostać zatrudniony poprzez zawarcie z nim umowy o pracę na podstawie Karty Nauczyciela, a także poprzez mianowanie. Stosowne zapisy w tym zakresie znajdziemy w art 10 Karty Nauczyciela.
Nauczyciel stażysta:
Na mocy noweli Karty nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. nauczyciel stażysta może być zatrudniony nie tylko na okres odbywania stażu, ale także na okres związany z zaistnieniem potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Oznacza to dopuszczalność nawiązania stosunku pracy w trakcie roku szkolnego.
Nauczyciel kontraktowy:
Co do zasady powinien być zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na podstawie art. 10 ust. 4 Karty nauczyciela. Wyjątek przewidziany jest w art. 10 ust. 7 Karty nauczyciela. W przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, z osobą rozpoczynającą pracę w szkole, z nauczycielem kontraktowym lub nauczycielami, o których mowa w art 10 ust 5 Karty nauczyciela, stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony.
Pojęcie potrzeb wynikających z organizacji nauczania określone w art. 10 ust 7 Karty nauczyciela wyjaśnił SN z wyroku z dnia 4 września 2007 r. IPK 104/07 wskazując, że potrzeby wynikające z organizacji nauczania, uzasadniające zatrudnienie nauczyciela na czas określony, mogą być spowodowane szczególnym charakterem prowadzonej działalności przez szkołę, w której występuje niepewność co do czasu prowadzenia określonej działalności, liczby uczniów, uzyskania zgody podmiotów zewnętrznych itp. Art. 10 ust. 7 reguluje wyjątek od zasady i dlatego musi być wykładany w sposób bardzo ścisły. Regułą jest zawsze zatrudnienia nauczyciela kontraktowego na czas nieokreślony. Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem kontraktowym na podstawie umowy na czas określony jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy jest to konieczne w świetle wynikających z art. 10 ust. 7 Karty nauczyciela przesłanek. Jest to wyjątkowa podstawa zatrudnienia i nie może być uzależniona od oceny pracodawcy. Jednakowoż z uwagi na brak definicji ustawowych wskazanych przesłanek w praktyce, to właśnie pracodawca ocenia, czy zaistniały stan faktyczny podlega którejkolwiek z przesłanek ustawowych. Decyzja pracodawcy natomiast może podlegać kontroli sądu, która następuje na skutek złożenia powództwa o uznanie umowy zawartej na czas określony za umowę zawartą na czas nieokreślony.
W tym miejscu należy wstępnie wskazać na przesłankę zastępstwa nieobecnego nauczyciela w rozumieniu art. 10 ust. 7 Karty nauczyciela, Zastępstwo występuje w przypadku czasowej nieobecności, związanej ze zwolnieniem z pracy i przewidywanym powrotem do jej wykonywania. Potrzeba zastępstwa nieobecnego nauczyciela nie musi jednocześnie w sposób całkowity odpowiadać wymiarowi czasu pracy nieobecnego nauczyciela, a także nie musi dotyczyć całego okresu jego nieobecności.
Zawarcie z nauczycielem kontraktowym umowy o pracę na czas określony pomimo tego, że nie zostały spełnione powyżej omówione przesłanki skutkuje tym, że umowę taką należy traktować jako umowę zawartą na czas nieokreślony.
Nauczyciel mianowany oraz nauczyciel dyplomowany:
Co do zasady powinien być zatrudniony na podstawie mianowania w trybie art. 10 ust. 5 Karty nauczyciela. Wyjątek stanowi art. 10 ust. 6 tegoż aktu prawnego, który pozwala na zatrudnienie nauczyciela mianowanego na podstawie umowy na czas nieokreślony w niepełnym wymiarze jeżeli nie istnieją warunki do zatrudnienia nauczyciela mianowanego w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony. Kolejny wyjątek stanowi art. 10 ust 7 Karty nauczyciela kiedy to z uwagi na potrzebę wynikającą z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, z osobą rozpoczynającą pracę w szkole, z nauczycielem kontraktowym lub nauczycielami, o których mowa w art 10 ust 5, stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony.
W tym momencie otwiera się pytanie kiedy można zatrudnić nauczyciela na podstawie mianowania? I tak: nauczyciel kontraktowy, który uzyskał stopień nauczyciela mianowanego i spełnia warunki określone w art. 10 ust. 5 Karty nauczyciela jest zatrudniony na podstawie mianowania od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym uzyskał ten stopień. Jeżeli z powodu niespełnienia tych warunków nauczyciel mianowany lub nauczyciel dyplomowany zatrudniony był na podstawie umowy o pracę i w trakcie trwania umowy o pracę doszło do spełnienia tychże warunków jego stosunek pracy również przekształci się w stosunek pracy zawarty na podstawie mianowania. Przekształcenie jest automatyczne i nie wymaga składania wniosku, czy też podania przez nauczyciela. Nadzór w tym zakresie sprawuje dyrektor szkoły, który po stwierdzeniu przekształcenia potwierdza ten fakt w formie pisemnej.
W wyniku uświadomienia sobie konkretnych podstaw zatrudnienia danego pracownika możemy przejść do wyboru konkretnych rozwiązań pozwalających na zmodyfikowanie lub rozwiązanie jego stosunku pracy, o których mowa będzie w kolejnych artykułach tego cyklu.
