W konfliktach międzyludzkich często dochodzi do tzw., przeniesienia”, gdy do relacji interpersonalnej, nieświadomie zostają wplecione historie z życia stron konfliktu. Nagle w kimś innym widzimy inną osobę i zachowujemy się wobec niej w taki sposób, w jaki w przeszłości zachowywaliśmy się wobec owej osoby. W aktualnym, obiektywnym wydarzeniu widziane są subiektywne doświadczenia, chociaż dzieje się to w sposób nieuświadomiony. Przy tym w aktualną sytuację włączane są nie tylko negatywne wspomnienia, uczucia i modele zachowania z przeszłości, ale również pozytywne wspomnienia, uczucia i zachowania. Zarówno jedno jak i drugie zakłóca rzeczywisty osąd sytuacji konfliktowej. Aby temu zapobiec należy być wyczulonym na własne i obce sposoby zachowania i by mierzyć je teraźniejszością, aby w konkretnym przypadku dojść do następującego stopnia poznania: to nie mnie ma się na myśli, ale kogoś z dawnych czasów; to nie wobec mnie są okazywane uczucia, ale wobec tamtej osoby; to nie do mnie kierowana jest uwaga. W zawodzie nauczyciela często jesteśmy konfrontowani z przeszłością innych osób, które często nie mogą odnaleźć się w teraźniejszości. W szkolnej codzienności urzeczywistnienie tego jest możliwe poprzez odpowiednie do sytuacji działanie i poprzez rozmowy. Dzięki uświadomieniu sobie problemu przeniesienia partnerzy w konflikcie odzyskują swoją autonomię, ponieważ nie są uzależnieni od mechanizmu.
Zarówno w zawodzie nauczyciela jak i w relacjach międzyludzkich, bardzo obciążająca jest sytuacja, gdy konfrontowani jesteśmy z krytyką, gdy stawia się nam zarzuty. Korzenie takich sposobów zachowania i wiążące się z nimi obciążenia sięgają naszego dzieciństwa. Wskutek tego powstaje przedziwna dychotomia: z jednej strony poprzez naśladowanie osób uczymy się sami destruktywnych sposobów zachowania, a z drugiej istnieje pragnienie, by krytykę przyjmować konstruktywnie, unikać zarzutów. W sytuacjach konfliktów często używa się, krytyki, która wobec osób krytykowanych najczęściej zostaje bezskuteczna, a nawet może przynieść odwrotne skutki, gdy odbierana jest jako próba naginania rzeczywistości do oczekiwań krytykującego lub jako zemsta. Krytyka ma sens, gdy wyjaśnia własne stanowisko, wskazuje na różnice, przeciwieństwa i powstrzymuje lub uniemożliwia nieodpowiednie działania. Wówczas z negatywnej krytyki rodzi się pozytywna alternatywa, która zasadniczo oznacza:
- propozycje i pomoc,
- życzenia i prośby, zachęty i wskazówki, sygnały ostrzegawcze i wyznaczenie granic,
- zainteresowanie innym i pełne respektu podejście do niego,
- brak usiłowania zmiany innych, a tylko komunikowanie własnych poglądów skierowanych do drugiej osoby.
Dzięki tym wskazówkom z dawnej krytyki wyłania się nowy, osobisty odzew, który jest autentyczny, społecznie znośny i etycznie ludzki. Zwiększa on prawdopodobieństwo tego, że również inni mogą go przyjąć, ponieważ postrzegają go jako element konstruktywny.
Krytykując inną osobę rozwijamy zarzuty wobec niej. Osoba krytykująca nie mówi nic o sobie, ale artykułuje swoje własne myśli i uczucia kosztem osoby krytykowanej: Nie masz o tym pojęcia…, Lepiej byś uważał…, Przestałeś się już tego uczyć…, Ty ślamazaro, wieczny gaduła…, Powinniście wówczas ze mną się kontaktować…”. Za tego rodzaju porozumiewaniem się kryje się, wskazówka dotycząca rzeczowych błędów lub osobistego błędnego zachowania rozmówcy, własne rozczarowanie, nieprzyjemne uczucia, osobiste zranienia i zniewagi jak również przeniesienia. Osoby krytykowane, mają olbrzymi kłopot z reagowaniem w sposób społecznie znośny, nie mówiąc już w ogóle o zmianie ich zachowania. Przeciwnie ich zachowanie staje się nieprzejednane, przeciwieństwa usztywniają się, kompromisy staja się niemożliwe, a porozumienia nieosiągalne. Komunikaty bez respektu i oceny wartości wytwarzają złość, zranienia i zniewagi u osoby znajdującej się na przeciw. Wiec jaką mamy alternatywę dla zarzutów? Są to auto komunikaty w formie, Ja”. W pierwszej kolejności należy opisać błąd lub błędne zachowanie, następnie oceniamy błąd lub błędne zachowanie z perspektywy ,,Ja”, złoszczę się, uważam, że, teraz muszę. Na końcu następuje życzenie i rozwiązanie w dialogu: Proszę powiedz mi, jak to zrobić, bym mógł lepiej cię zrozumieć? Co było twoim motywem?
Mariusz Śmigasiewicz – uczestnik Kursu Zarządzania Oświatą organizowanego przez Niepubliczną Placówkę Doskonalenia Nauczycieli Eko-Tur
