Przy wprowadzeniu szachów do zajęć lekcyjnych musimy sobie odpowiedzieć na podstawowe pytana: Czy gra w szachy jest dobrym urozmaiceniem w profilu edukacyjnym szczebla podstawowego? Czy nie jest to gra za trudna, a także wręcz nudna w porównaniu do osiągnięć dzisiejszej technologii stosowanych w grach komputerowych?
Żeby odpowiedzieć obiektywnie na te pytania, przybliżmy sobie tę znaną od czternastu wieków grę, nazywaną, nie bez powodu „grą królów”. Przyjmuje się, że szachy powstały w VI w n.e w Indiach, ale swoją popularność zdobyły w Persji. Słowa zwycięzcy partii :„szach mat” znaczą po persku „król bezradny”. Z Persji wyruszyły na podbój świata i podbiły go, zważywszy na tamte czasy, w sposób błyskawiczny.
W Polsce na pierwsze wzmianki o tej grze natrafiamy już w czasach Bolesława Krzywoustego. Pierwszy międzynarodowy turniej szachowy odbył się w 1575 r. w Madrycie i wtedy wprowadzono dwie zmiany do zasad gry. I tak zasady opracowane przed wiekami obowiązują do dnia dzisiejszego.
Co jest tak ekscytującego i wciągającego w tej grze, że jej popularność utrzymuje się od tylu setek lat i każdego roku przybywają setki tysięcy nowych adeptów tej gry? Po pierwsze, szachy są grą kombinacyjną, gdzie ilość możliwych ruchów przyprawia o zawrót głowy: po 12 obopólnych ruchach liczba kombinacji ułożenia bierek na planszy wynosi blisko 120 mln pozycji. Dopiero dzisiejsza technologia komputerowa pozwala na pełną analizę i wypracowanie najlepszych rozwiązań. Po drugie, gra w szachy wymusza konieczność jednoczesnego powiązania wielu czynników z planowaniem działań: pole gry, ustawienie bierek na planszy, działania przeciwnika, zasady gry, przewidywanie konsekwencji podjętych decyzji, wielowariantowe wybory działania, trudne wybory: coś trzeba poświęcić aby coś zyskać w przyszłości, szacowanie ryzyka, itp. Taki układ uczy kreatywnego myślenia, budowania logicznych rozwiązań, skupienia na problemie. Po trzecie, wyzwala emocje wynikające ze współzawodnictwa, dążenia do sukcesu wg. jasno określonych i sprawiedliwych kryteriów.
Tak więc warto wprowadzać grę w szachy do zajęć lekcyjnych. Historia i specyfika tej gry na pewno zaciekawi uczniów i pobudzi do kreacji w myśleniu, uwzględniania wielu czynników i planowania działań. Jednak aby to zrobić także nauczyciele powinni poznać zasady tej pięknej i ponadczasowej „królewskiej gry”.
Dariusz Wit vel Wilk
