Wpływ postaw rodzicielskich na rozwój osobowości dzieci i młodzieży, część 2

Maria Ziemska w swojej typologii wyodrębniła typy postaw rodzicielskich zarówno na podstawie własnych badań empirycznych, jak i osiągnięć poprzedników zajmujących się tym problemem.  Podzieliła je na dwie grupy: postawy pozytywne – właściwe i negatywne – niewłaściwe. Postawy właściwe to:

1. Akceptacja dziecka – rodzic stara się poznać potrzeby dziecka i zaspokoić je. Daje dziecku do zrozumienia, że jest kochane i cenione. Przyjmuje dziecko takim, jakim ono jest, łącznie z zaletami i wadami, cechami fizycznymi, usposobieniem, możliwościami umysłowymi i trudnościami w niektórych dziedzinach.  Jest empatyczny i tolerancyjny, lecz nie bezkrytyczny wobec dziecka i jego zachowań. Nie ukrywa swoich uczuć do dziecka. Przy takiej postawie rodziców dziecko czuje się bezpieczne, zadowolone ze swojego istnienia. Potrafi wyrażać swoje uczucia. Jest pogodne, miłe, odważne. Nawiązuje trwałe więzi emocjonalne. Jest przyjacielskie, empatyczne i zrównoważone emocjonalnie.
2. Współdziałanie z dzieckiem – rodzic jest w ciągłej gotowości do uczestnictwa w życiu dziecka, wykazuje zainteresowanie tym, co dziecko robi, jego zabawą, nauką.  Angażuje dziecko do zajęć w ramach funkcjonowania rodziny, przydziela zadania adekwatnie do jego możliwości. Jest partnerem. Podąża za dzieckiem i włącza w ważne dla niego chwile.  Daje dziecku prawo do wyrażania swoich opinii i decydowania o sprawach bliskich. Dziecko jest ufne, wytrwałe w dążeniu do celu. Pokonuje przeszkody i wzmacnia poczucie własnej wartości oraz podnosi samoocenę. Praca i jej efekty daje mu wiele zadowolenia. Jest zdolne do współdziałania i podejmowania zobowiązań. W rodzinie czuje się potrzebne i wartościowe.
3. Dawanie dziecku rozumnej swobody – rodzic obdarza dziecko, stosownie do jego możliwości, dużą swobodą, wolnością, ograniczoną rozsądnymi wymaganiami i obowiązkami oraz zaufaniem. Utrzymuje swój autorytet i właściwie kieruje dzieckiem. Dziecko jest samodzielne i odpowiedzialne za siebie i własne postępowanie. Z łatwością przystosowuje się do różnych sytuacji społecznych, jest pomysłowe, bystre. Współdziała z rówieśnikami. Podejmuje próby pokonywania trudności.
4. Uznanie praw dziecka – rodzic pozwala dziecku na samodzielne działanie, dając jednocześnie do zrozumienia, że jest za wyniki tego działania odpowiedzialne. Jest cierpliwy i chętnie opiekuje się dzieckiem. Wspólnie z dzieckiem uzgadnia jego prawa i obowiązki. Kieruje dzieckiem wyjaśniając, tłumacząc i sugerując bez narzucania swojej woli i wymuszania określonych zachowań. Szanuje dziecko i jego indywidualne cechy, stawia wymagania zgodnie z możliwościami rozwojowymi dziecka, unika sytuacji wywołujących frustracje. Traktuje dziecko, jako równoprawnego członka rodziny.

Postawy negatywne według M. Ziemskiej to:

1. Unikająca – rodzic jest obojętny uczuciowo, bierny i uległy. Nie zaspokaja potrzeb emocjonalnych dziecka, Ignoruje dziecko, przebywanie z nim jest dla niego trudne i nie sprawia mu przyjemności. Zaniedbuje je uczuciowo i opiekuńczo, a także pod względem stawianym dziecku wymagań. Jest niekonsekwentny w przestrzeganiu zasad. Wykazuje beztroskę, lekkomyślność, aż do braku odpowiedzialności lub obojętności wobec niebezpieczeństwa grożącego dziecku. Ono odczuwa braki w zaspokajaniu potrzeb uczuciowych. Jest niezdolne do nawiązywania trwałych więzi. Jest nieufne i bojaźliwe, konfliktowe w kontaktach z ludźmi. Ma trudności w koncentracji uwagi. Nie jest zdolne do obiektywnych osądów. Nie jest wytrwałe w działaniu.
2. Nadmiernie chroniąca – Jest przesadnie opiekuńczy, pobłażliwy i troskliwy. Utrudnia dziecku samodzielność, często izoluje je od życia w społeczności. Bezkrytyczny w stosunku do dziecka, uważa je za wzór doskonałości, obraz dziecka w jego oczach jest idealistyczny. Ulega dziecku, toleruje jego niewłaściwe zachowania. Zaspokaja jego kaprysy. Pozwala panować nad całą rodziną. Nie docenia możliwości dziecka, chroni je przed wysiłkiem. Rozwiązuje za dziecko trudności, problemy życiowe. Ogranicza swobodę dziecka w imię jego dobra. Jest wścibski. Panicznie boi się o dziecko i rozpieszcza je. Dziecko wykazuje opóźnienie dojrzałości społecznej i emocjonalnej. Jest niesamodzielne, zarozumiałe, zbyt pewne siebie, awanturnicze, ma poczucie większej wartości. Jest bierne, a zarazem nieustępliwe. Jest zależne od rodzica. Często wykazuje cechy osobowości infantylnej.
3. Odtrącająca – rodzic stwarza dystans uczuciowy. Dominuje nad dzieckiem, otwarcie je krytykuje, nie dopuszcza do głosu, okazuje jawna wrogość Stosuje surowe kary, ma wobec dziecka represyjne żądania. Czasem postępuje z dzieckiem brutalnie i znęca się nad nim. Jest ono dla niego ciężarem, przeszkodą w spełnianiu osobistych planów i wzbudza jego niechęć. Nie lubi dziecka, zaniedbuje je, często opiekę nad dzieckiem powierza innym osobom bądź instytucjom. Dziecko jest zazwyczaj nieposłuszne i agresywne. Rozwój uczuć wyższych jest u niego na niskim poziomie. Wykazuje zachowania antyspołeczne. Jest kłótliwe, gniewne. Czasem bywa niezaradne życiowo, a przy nagłym odrzuceniu może wykazywać zaburzenia nerwicowe.
4. Nadmiernie wymagająca – rodzic ma względem dziecka wysokie aspiracje. Dominuje nad dzieckiem, stawia mu wygórowane wymagania, zmusza je do dostosowania się do wytworzonego przez siebie wzoru. Ustawicznie stymuluje dziecko do aktywności wypełniając mu cały czas, nie liczy się przy tym z możliwościami dziecka, nie szanuje jego indywidualności ani praw. Ogranicza jego samodzielność, swobodę, narzuca mu swoją wolę – zmusza, stosuje sztywne zasady i kary.  Często krytykuje dziecko, gdyż ono nie spełnia jego oczekiwań. Dziecko wówczas jest lękliwe i uległe wobec innych. Nie wierzy we własne siły. Podatne na frustracje, żyje pod presją. Jest niepewne, przewrażliwione. Ma kłopoty z koncentracją uwagi, jest pobudliwe.

Już z powyższych przedstawionych typologii postaw rodzicielskich jasno wynika, że mają one podstawowe znaczenie w kształtowaniu się osobowości dzieci i młodzieży. Również współczesne badania wskazują na istotność przyjętych przez rodziców postaw. To one, a za nimi zachowania rodziców wpływają na cechy, sposoby radzenia sobie w różnych sytuacjach, wybory dzieci.

Danuta Borecka – Biernat (2010) badała strategie radzenia sobie ze społeczną sytuacją trudną w percepcji dorastających dzieci stosujących strategię skoncentrowaną na problemie i na unikaniu w zależności od postaw rodzicielskich. Wyniki tych badań wskazują na wybór zadaniowej strategii radzenia sobie  w trudnych sytuacjach przez młodzież, którzy byli obdarzani prze swoich rodziców akceptacją, ciepłem uczuciowym, troską, zainteresowaniem jej sprawami. Rodzice tych dzieci zapewniali im poczucie bezpieczeństwa, oparcie oraz wyrażali zachętę do niezależności i przyjmowania odpowiedzialności za własne działania. Dużą rolę w wybieraniu powyższej strategii pełni ojciec, który podchodząc do trudnych sytuacji społecznych w sposób zadaniowy modelował właśnie takie wybory i zachowania u swoich dzieci. Natomiast młodzież, która wybiera unikową strategię radzenia sobie w takich sytuacjach miała rodziców stosujących też tę strategię. Badania wyraźnie dowodzą jak duży wpływ ma postawa czy styl postępowania rodziców na wybrane aspekty osobowości ich dzieci.

Warto tez zwrócić uwagę na wpływ postaw rodzicielskich na funkcjonowanie społeczne eurosierot. Dziś problem ten dotyka bardzo wielu dzieci. Badania pokazują, że dzieci pozostawione pod opieką opiekunów, którzy najczęściej charakteryzują się nadmierną koncentracją na dziecku lub władczą postawą i bezradnością wobec pojawiających się trudnych wychowawczo sytuacji, niestety stają się nieprzystosowane społecznie. Wykazują częstsze zachowania agresywne, popadają w konflikty, czasem wagarują, tracą motywację do nauki i działania.

Podsumowując, postawy rodziców wobec dzieci nie zawsze są jednolite, zwykle postawy matek różnią się od postaw ojców, o czym świadczą badania Rembowskiego J. (1986). Pokazały one, że matki maja na ogół bliski, serdeczny i opiekuńczy stosunek do swoich dzieci bez względu na płeć. Z kolei ojcowie są z jednej strony bardziej autokratyczni a z drugiej dbają o swoje dzieci i są dla nich wyrozumiali.

W postawach matek, ojców, rodziców ogólnie najważniejsze jest, aby były właściwe z wychowawczego punktu widzenia, czyli takie, by odpowiadały na najważniejsze potrzeby psychospołeczne dzieci. Wtedy możemy mówić o dobrym wpływie takich postaw na wszechstronny rozwój dziecka a w tym jego osobowości.