Czy środowisko wpływa pozytywnie, czy negatywnie na rozwój komunikacji dziecka? Jaki jest wpływ dezorganizacji rodziny na rozwój dzieci należących do tej rodziny? Czy podejmowanie działań stymulujących rozwój dziecka przyczynia się do lepszej komunikacji ze środowiskiem? Czy style wychowania i postawy rodzicielskie mają jakiś wpływ na sposób/ poziom komunikacji dziecka?
Zapewne wiele osób interesuje się funkcjonowaniem dziecka w różnych środowiskach rodzinnych, opiekuńczo-wychowawczych, przedszkolnych, szkolnych i rówieśniczych. Artykuł ten poświęcony jest wzrostowi i rozwojowi mowy dziecka, w środowiskach, w których ono funkcjonuje na co dzień. Należą do nich rodzina, z którą dzieci spędzają większość swojego życia, a która prezentuje różną strukturę, styl i postawę wychowawczą; przedszkole i szkoła, które są „drugim domem” dziecka i dzięki którym nabywa ono umiejętności społecznego współdziałania i porozumiewania się oraz rówieśnicy, z którymi dziecko, w okresie od średniego dzieciństwa, spędza stosunkowo dużo czasu i którzy stają się dla niego nowym autorytetem w działaniach.
Prawidłowy rozwój ogólny dziecka zależy od wielu czynników. Przede wszystkim, aby mógł się dokonywać rozwój, potrzebne jest właściwe środowisko, w którym będzie wzrastało dziecko. Powinno być ono stabilne i przewidywalne, stwarzać atmosferę ciepła i miłości. Poza tym do prawidłowego wzrostu dziecka niezbędne jest również zaspokajanie jego potrzeb oraz dbanie o postawy życzliwości i akceptacji względem najbliższego środowiska dziecka.
Na rozwój ogólny składają się poszczególne funkcje organizmu, należą do nich: procesy poznawcze, takie jak wrażenia i spostrzeżenia, wyobraźnia i pamięć, uwaga i myślenie; procesy emocjonalno-społeczne; rozwój fizyczno-ruchowy, w skład którego wlicza się lokomocję, manipulację i lateralizację; funkcjonowanie narządu mowy zarówno w części ośrodkowej, jak i obwodowej.
Aby rozwój mógł przebiegać prawidłowo, wymienione wyżej procesy winny rozwijać się płynnie i równomiernie.
Rozwój mowy jest niezwykle istotny ponieważ pozwala się komunikować z otoczeniem. Okres melodii to pierwszy etap rozwoju mowy dziecka będącego już na świecie, a zatem przypada on na pierwszy rok życia dziecka. Najpierw dziecko porozumiewa się z otoczeniem za pomocą krzyku lub płaczu. Jest to forma manifestu dziecka związana ze zmianą środowiska zewnętrznego. Dzięki takim reakcjom na otoczenie dziecko przygotowuje swoje narządy artykulacyjne, fonacyjne i oddechowe do późniejszego podejmowania konkretnych komunikatów z najbliższym środowiskiem. Następnie niemowlę posługuje się okrzykami naturalnymi oraz głosami artykulacyjnymi, nierzadko połączonymi z gestami i mimiką. Kolejnymi sygnałami, jakie wytwarza dziecko, są twory onomatopeiczne (bum, hau-hau, be, ciach, i-o), za pomocą których naśladuje konkretne zjawiska. Pod koniec tego okresu rozwoju mowy niemowlę rozumie więcej niż jest w stanie „powiedzieć”. Wynika z tego, że rozumienie wyprzedza mówienie. Okres wyrazu zazwyczaj charakterystyczny jest dla dzieci, które ukończyły pierwszy rok życia. W wypowiedziach dziecka zauważyć możemy zjawisko echolalii, polegające na powtarzaniu zasłyszanych wyrazów (mama mama), imitowaniu usłyszanych dźwięków(ci). Dziecko próbuje wymawiać pojedyncze wyrazy tak, aby nadać zamierzony sens swojej wypowiedzi. Często artykułuje tylko początek (da – daj, pi-pić) lub koniec wyrazu (om-dom), upraszcza grupy spółgłoskowe (japo/japko – jabłko), głoski, których artykulacja sprawia mu problem zastępuje łatwiejszymi, ale o zbliżonym miejscu artykulacji(siafa-szafa). Dziecko płynnie przechodzi do kolejnego okresu – okresu zdania. Zazwyczaj dotyczy on dzieci 2-3 – letnich. Początkowo maluchy w swoich wypowiedziach posługują się zdaniami prostymi, twierdzącymi, dwuwyrazowymi (Ela ma). Najczęściej dobrze rozumieją mowę dorosłych oraz są bardzo ciekawe świata. Pod koniec tego okresu coraz częściej używają zdań rozkazujących, pytających, z podmiotem i orzeczeniem (Gabi daj ziupe – Gabi daj zupę). Dziecko płynnie przechodzi do kolejnego etapu rozwoju mowy, czyli okresu swoistej mowy dziecięcej, trwającego do ok. 7 r.ż. Początkowo w wypowiedziach dzieci słychać wiele neologizmów (myjnica – pralka), przestawek (kimala – Kamila), kontaminacji (guje żume – żuję gumę). Z czasem ich liczba maleje, a podsystemy gramatyczny, słowotwórczy i fonologiczny zawierają mniej błędów. Ich wypowiedzi są komunikatywne. Zaczyna się u nich rozwijać świadomość językowa.
Od początku życia człowieka język pełni dla niego wiele funkcji. Najistotniejszą jest funkcja symboliczna ponieważ pozwala za pomocą znaków języka nazywać poszczególne elementy rzeczywistości otaczającej człowieka i jego wyobraźni. W ramach tej funkcji można wyróżnić funkcje społeczne: komunikacyjną i poznawczą. Ta pierwsza pozwala porozumiewać się ludziom za pomocą języka, natomiast ta druga umożliwia poznawanie rzeczywistości i przeżyć wewnętrznych.
Kolejna część artykułu ukaże się w czwartek za tydzień. Zapraszamy do lektury.
Kamila Bartczak
