Planowanie ścieżki edukacyjno-zawodowej młodego człowieka to bardzo odpowiedzialne zadanie wymagające współpracy wszystkich dorosłych, którym zależy na dokonaniu prawidłowych wyborów a w przyszłości spełnieniu i poczuciu satysfakcji ich podopiecznego.
Pamiętając o wyraźnym zapisie w Ustawie „Prawo oświatowe”, iż zadaniem szkoły jest wspomaganie wychowawczej roli rodziny należy dołożyć starań, by działania wychowawców, nauczycieli i specjalistów były prowadzone w pełnym porozumieniu z rodzicami uczniów.
Zadaniem pracowników szkoły jest systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje edukacyjne i zawodowe, udostępnianie informacji właściwych dla danego poziomu kształcenia, prowadzenie zajęć poświęconych diagnozie preferencji zawodowych i kierunkowych uzdolnień w celu umożliwienia naszym uczniom świadomego planowania kształcenia i kariery zawodowej.
Wybór zawodu jest procesem, na który wpływają różnorodne czynniki. Są nimi w dużej mierze doświadczenia z dzieciństwa, wpływ środowiska rówieśniczego i rodzinnego. Z przeprowadzonych badań wynika bardzo duże zapotrzebowanie na absolwentów szkół zawodowych/branżowych, natomiast istnieje nadpodaż absolwentów z wyższym i średnim wykształceniem, którzy bardzo często zmuszeni są do przekwalifikowania się bezpośrednio po ukończeniu szkoły.
Bywa jednak również, że zbyt niska ocena swoich predyspozycji, umiejętności i kwalifikacji, brak wiary we własne siły, stereotypowe postawy wobec pracy jako uciążliwego obowiązku nie pozwalają młodemu człowiekowi na odniesienie sukcesu na jego miarę. Czasem elementami destrukcyjnie wpływającymi na proces decyzyjny mogą być problemy rodzinne, zdrowotne, emocjonalne czy intelektualne, z którymi w swoim najbliższym otoczeniu boryka się nasz podopieczny.
Ważną kwestią w dziedzinie doradztwa zawodowego jest uświadomienie dynamiki zmian na rynku pracy i wynikającej z nich konieczności podnoszenia kwalifikacji, przekwalifikowywania się czy nawet konieczności wielokrotnego zmieniania zawodu. Bliscy naszych uczniów takie doświadczenia postrzegają często jaką życiową porażkę i niepozytywnie nastawiają młodych do takich sytuacji. Stąd bardzo ważnym zadaniem jest wyposażenie młodego człowieka w umiejętność określania swoich mocnych i słabych stron, podejmowania decyzji, radzenia sobie w trudnych sytuacjach, adaptacji w nowym środowisku, a wreszcie prawidłowej autoprezentacji.
Poważnym problemem bywa też narzucenie młodemu człowiekowi przez bliskich ich wizji ścieżki edukacyjno-zawodowej czasem zupełnie niespójnej z możliwościami i marzeniami zainteresowanego. Czasem tradycje rodzinne czy środowiskowe, poziom wykształcenia rodziny, aspiracje dorosłych, czy pragnienie, aby dziecko zrealizowało niespełnione plany rodziców są zupełnie niespójne z zamierzeniami młodego człowieka. Wówczas umiejętnie udzielona pomoc uczniowi i jego rodzinie w kształtowaniu określonych postaw i zachowań związanych z planowaniem kariery zawodowej staje się niezbędna. W takiej sytuacji należy wykazać zrozumienie dla emocji każdej ze stron i zachować daleko idący obiektywizm. Skuteczność działań wobec uczniów i ich bliskich w dziedzinie doradztwa zawodowego wynika często nie tylko z kompetencji merytorycznych, ale też empatii i szacunku dla indywidualnych potrzeb i stanowisk rozmówców. Bardzo ważne jest, by rzetelnie zaprezentować wszystkie możliwości i rozwiązania, a potem dać prawo wyboru.
Nauczyciele i doradcy zawodowi dzięki zachowywanemu dystansowi, ale przede wszystkim za pomocą odpowiednich narzędzi, jakimi są kwestionariusze, ankiety, ćwiczenia, bazy danych o ofercie szkół, zasadach rekrutacji, poszukiwanych zawodach, regionalnym czy globalnym rynku pracy, regułach i trendach w zatrudnianiu oraz instytucjach wspierających rozwój edukacyjno-zawodowy uczniów potrafią pomóc interesowanym przełamać bariery środowiskowe czy istniejące stereotypy tak, by pojęli prawidłową decyzję. Ważne jest, by dokonany wybór był satysfakcjonujący dla zainteresowanego i adekwatny do jego możliwości, zainteresowań, predyspozycji, ale też aspiracji jego rodziny. Wypracowanie rodzinnego konsensusu czasami nie jest łatwe i wymaga czasu, zrozumienia potrzeb i sposobu myślenia.
Praca z rodzicami może mieć charakter grupowy (warsztaty, pogadanki, projekcje filmów) lub indywidualny (konsultacje). Może odbywać się bezpośrednio lub być prowadzona za pomocą plakatów, kącików informacyjnych, przygotowanych biuletynów, ulotek, informacji na stronie internetowej szkoły. Ważne by działania były systematyczne i urozmaicone.
Bardzo efektywnym elementem w realizacji wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego są działania rodziców. Cenną inicjatywą są spotkania z dziećmi i młodzieżą dorosłych wykonujących niszowe lub popularne zawody. Takie spotkania mogą przybrać formułę „żywej biblioteki” – zapraszamy wielu gości, a zainteresowani mogą uczestniczyć w kuluarowych rozmowach. Nie rezygnujmy też z możliwości odwiedzenia różnych miejsc pracy. Rodzice chętnie pomagają w zorganizowaniu takich wycieczek, często oprowadzają zaproszonych i pokazują swoje pasje, entuzjazm i pozytywne nastawienie do pracy zawodowej.
Osobiste doświadczenia dzieci i młodzieży są bardzo ważne, dlatego warto pokazać młodym pozytywne wzorce również w dziedzinie zawodowej realizacji.
