Każdy człowiek uczestniczy w życiu określonego środowiska społecznego. Jest od niego uzależniony i równocześnie sam je kształtuje. Stanowi ono dla człowieka źródło aktywnej i twórczej stymulacji oraz ogólny kontekst, w jakim zachodzą specyficzne zachowania.
Jednym ze składników środowiska społecznego jest środowisko wychowawcze, które tworzą poszczególne osoby wpływające na rozwój psychiki i kształtowanie się osobowości dzieci i młodzieży. Podstawowe środowiska wychowawcze to rodzina i szkoła.
Rodzina wywiera wpływ na wytworzenie określonego systemu wartości. W rodzinie dziecko po raz pierwszy spotyka się z pojęciami dobra i zła. Rodzice swoim zachowaniem i ocenami ukazują mu, co w życiu jest ważne, z czym należy się liczyć. Rodzina ma wyjątkową siłę oddziaływującą na kształtowanie osobowości dziecka.
Drugim ważnym po rodzinie środowiskiem, w którym ma miejsce kształtowanie osobowości młodego człowieka jest szkoła. Wychowanie szkolne, do jakiego zobowiązany jest nauczyciel, możemy określić jako mądre towarzyszenie uczniowi na drodze jego rozwoju. Nauczyciele w swojej pracy wychowawczej, wspierając w tym zakresie obowiązki rodziców, powinni zmierzać do tego, aby uczniowie w szczególności:
- znajdowali w szkole środowisko wszechstronnego rozwoju osobowego (w wymiarze intelektualnym, psychicznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym, duchowym),
- rozwijali w sobie dociekliwość poznawczą, ukierunkowaną na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna w świecie,
- mieli świadomość życiowej użyteczności zarówno poszczególnych przedmiotów nauczania, jak i całej edukacji na danym etapie,
- stawali się coraz bardziej samodzielni w dążeniu do dobra w jego wymiarze indywidualnym i społecznym, godząc umiejętnie dążenie do dobra własnego z dobrem innych, odpowiedzialność za siebie z odpowiedzialnością za innych, wolność własną z wolnością innych,
- poszukiwali, odkrywali i dążyli na drodze rzetelnej pracy do osiągnięcia swoich celów życiowych i wartości ważnych dla odnalezienia własnego miejsca w świecie,
- uczyli się szacunku dla dobra wspólnego jako podstawy życia społecznego oraz przygotowywali się do życia w rodzinie, w społeczności lokalnej i w państwie, w duchu kształtowania postaw patriotycznych,
- przygotowywali się do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartości oraz mieli możliwość doskonalenia się,
- kształtowali w sobie postawę dialogu, umiejętność słuchania innych i rozumienia ich poglądów; umieli współdziałać i współtworzyć w szkole wspólnotę nauczycieli i uczniów.
Młodego człowieka należy postrzegać w sposób integralny, we wszystkich sferach jego osobowości: w sferze fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, w sferze rozwoju duchowego. Nauczyciel swoją działalnością ma możliwość wzmacniać rozwój swoich uczniów w tych sferach. W toku szkolnej nauki uczeń stopniowo poznaje kim jest, kształtuje coraz pełniejszy obraz samego siebie, rozpoznaje swoje talenty i ograniczenia oraz uczy się akceptować siebie takim jakim jest. Równocześnie otrzymuje od wychowawcy cenną podpowiedź kim może być, jak rozwinąć w sobie to, co najwartościowsze, jak stać się w pełni dojrzałym człowiekiem.
Szkoła ponosi odpowiedzialność za młode pokolenie, za poziom jego wychowania. W życiu dziecka szkoła jest pierwszą instytucją, której rygorom musi podlegać. W każdej szkole uczeń – wychowanek poszerza z roku na rok zasób indywidualnych doświadczeń, zdobywając wiedzę oraz kształtując normy i wzory zachowania. Szkoła wychowuje w sposób zamierzony, ukierunkowany na określone cele, w sposób profesjonalny, wykorzystując wiedzę i doświadczenie pedagogiczne nauczycieli. Jednakże w szkole zachodzą również procesy wychowania niezamierzonego, oddziaływania spontaniczne, kształtujące osobowość dzieci i młodzieży. Kontakty koleżeńskie i przebywanie z wychowawcami na lekcjach i poza lekcjami powoduje powstawanie bądź pogłębianie zainteresowań, kształtowanie się poglądów i przekonań.
Każde dziecko stając się uczniem wchodzi w kontakt z rówieśnikami, nauczycielami i innymi pracownikami szkoły. Aby przystosować się do nowego środowiska musi poznać i podporządkować się zasadom postępowania obowiązującym w szkole. Przez to uczy się dokonywania wyborów i wartościowania. Niekiedy normy wpajane w szkole nie są respektowane w środowisku rodzinnym. Tymczasem najwłaściwszym układem dla prawidłowego rozwoju społeczno – moralnego dziecka jest taki układ, w którym wzory zachowania i wartości uznane za najważniejsze są podobnie oceniane przez rodzinę i szkołę. Wówczas dziecko może ufać dorosłym i akceptuje normy moralne i wartości, które mu wpajają. Natomiast jeśli dorośli nie są zgodni w wartościowaniu moralnym, prowadzi to najczęściej do zagubienia się dziecka w systemie norm i wartości oraz do zachowań kompromisowych i konformistycznych.
W ostatnich latach, w skutek ogromnych przeobrażeń politycznych, społecznych i gospodarczych, nastąpił wyraźny wzrost negatywnych zachowań społecznych. Wśród dzieci i młodzieży wzrosła liczba oraz ciężar gatunkowy zachowań agresywnych w społecznościach rodzinnych i rówieśniczych, wspólnotach szkolnych, lokalnych. Agresywnym zachowaniom młodzieży towarzyszy głęboki kryzys więzi międzyludzkich, postaw interpersonalnych oraz autorytetu i zaufania do dorosłych, szczególnie spoza kręgu domu rodzinnego
