Służą przede wszystkim wzbogacaniu wiadomości, zdobywaniu umiejętności i nawyków kulturalnego spędzania czasu, pomagają w kształtowaniu poglądu na świat, w wychowaniu estetycznym i zdrowotnym uczniów. Rozbudzają u wychowanków zainteresowanie innym, ciekawszym stylem życia.
Wycieczka szkolna w definicji Wincentego Okonia to „jedna z form pracy dydaktyczno- wychowawczej szkoły, umożliwiająca uczniom bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego bądź innych krajów, ich właściwości geograficznych, historycznych, etnicznych, kulturowych lub gospodarczych”.
Marian Dąbrowa za wycieczkę uznaje każde zorganizowane, wcześniej zaplanowane i zaprogramowane wyjście z uczniami dla realizacji ściśle określonych haseł programowych,
bez względu na odległość i czas pobytu poza szkołą oraz środki lokomocji.
W kontekście wymogów monitorowania ilościowego i jakościowego realizacji podstawy programowej, każda wycieczka winna odnosić się do celów, zadań, treści zawartych w tym dokumencie.
Każda wycieczka, niezależnie od czasu trwania wymaga realizacji trzech etapów:
Etap I – wprowadzenie (cykl lekcji, pojedyncze jednostki wprowadzające w tematykę, zakres pojęć , podstawowa wiedza, wyposażenie w niezbędne umiejętności; działania organizacyjno -dokumentacyjne)
Etap II – realizacja – działania w terenie
Etap III – podsumowanie, wykorzystanie, przetwarzanie, zdobytych informacji, umiejętności, zgromadzonych materiałów, itd., ewaluacja.
Przykładowa wycieczka w kontekście realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego na II etapie edukacyjnym
Wycieczka – klasa IV.
Motyw przewodni – legendy
Realizacja treści programowych z języka polskiego, historii, przyrody oraz celów wychowawczych.
Niezbędna współpraca nauczycieli w/w przedmiotów oraz wychowawcy, bibliotekarza.
Zadania szkoły
-Kompetencje kluczowe: czytanie – rozumiane zarówno jako prosta czynność, jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny;
-Kształcenie umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałość o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów.
-Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.
ETAP I – PRZYGOTOWANIE
Lekcje języka polskiego (w zależności od realizowanego programu nauczania ok. 8 -12 godzin)
Czytanie, analiza i interpretacja legend zawartych w podręczniku (dowolnie wskazane przez nauczyciela) – uczeń poznaje teksty kultury
Cele kształcenia – wymagania ogólne język polski
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Uczeń rozwija sprawność uważnego słuchania, czytania głośnego i cichego oraz umiejętność rozumienia znaczeń dosłownych i prostych znaczeń przenośnych;
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń poznaje teksty kultury odpowiednie dla stopnia rozwoju emocjonalnego i intelektualnego; rozpoznaje ich konwencje gatunkowe; uczy się je odbierać świadomie i
refleksyjnie; kształtuje świadomość istnienia w tekście znaczeń ukrytych;
III. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń rozwija umiejętność wypowiadania się w mowie i w piśmie na tematy poruszane na zajęciach, związane z poznawanymi tekstami kultury i własnymi zainteresowaniami;
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
a) sprawnie czyta teksty głośno i cicho;
b) określa temat i główną myśl tekstu;
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń korzysta z informacji zawartych
w encyklopedii
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
a) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
b) wyraża swój stosunek do postaci.
2. Analiza. Uczeń:
a) odróżnia realizm od fantastyki;
b) omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;
c) charakteryzuje i ocenia bohaterów;
d) identyfikuje legendę
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
a) tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;
b) formułuje pytania do tekstu;
c) tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: proste sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarzeń sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu
Lekcje przyrody
Cele edukacyjne
1. Zainteresowanie światem, jego różnorodnością, bogactwem i pięknem.
2. Wyrobienie poczucia odpowiedzialności za środowisko.
3. Przeprowadzanie ćwiczeń kształtujących umiejętności orientowania się w terenie i na mapie.
4. Pobudzanie wrażliwości uczniów na piękno świata.
Treści nauczania
Krajobraz najbliższej okolicy – obserwacje i opisy:
a) składniki naturalnego krajobrazu,
b) sposoby zagospodarowania obszaru,
c) ludzie i kultura,
Osiągnięcia
1. Dostrzeganie walorów przyrodniczych najbliższego regionu
2. Orientowanie się w terenie.
3. Czytanie i interpretowanie map.
4. Rozwiązywanie prostych zadań problemowych dotyczących miejsca zamieszkania i okolicy.
5. Dostrzeganie kulturowych walorów najbliższego regionu.
Lekcje historii i społeczeństwa
I. „Mała Ojczyzna”. Uczeń:
a) opisuje swoją „małą Ojczyznę”, uwzględniając tradycję historyczno–kulturową i problemy społeczno-gospodarcze;
b) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości „małej Ojczyzny”;
II. Państwo polskie za Piastów (przy założeniu, iż poznawane legendy, obiekty zawiązane są z ta epoką). Uczeń:
1) opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a także rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy;
2) Rycerze. Uczeń:
a) charakteryzuje zamek średniowieczny i jego mieszkańców;
b) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza.
3) Mieszczanie. Uczeń:
a) opisuje miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie;
b) porównuje warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym
Etap I
1. Realizacja następujących celów szczegółowych w odniesieniu do zapisów podstaw programowych. Uczeń:
-wie, co to jest legenda;
-wymienia podstawowe cechy legendy,
– odróżnia dobro i zło na podstawie bohaterów, zdarzeń z poznanych legend,
-odróżnia elementy realistyczne od fantastycznych,
-umiejscawia na mapie fizycznej Polski miejscowości związane z legendami (np. Gniezno, Warszawa),
-rozumie założycielski charakter niektórych legend,
-wyszukuje w pozapodręcznikowych źródłach miejscowe legendy,
-opowiada wybrane legendy miejscowe,
-odnosi do planu miasta wydarzenia legendarne,
-projektuje szkic wycieczki po mieście/najbliższej okolicy (główne punkty, miejscowości) związane z legendami miejscowymi
2.Działania organizacyjne nauczycieli (porozumienie z dyrekcją, rodzicami, dokumentacja; transport, posiłek, harmonogram wycieczki)
3.Działania przygotowawcze z uczniami
a) określenie celów wycieczki (np. poznanie najbliższej okolicy, poznanie legend, gromadzenie informacji o przeszłości regionu)
b) wybór miejsc związanych z przygotowanymi przez uczniów legendami jako punktów wycieczki; przeszukiwanie różnych źródeł wiedzy o regionie – encyklopedie, słowniki
c) omówienie zasad bezpieczeństwa, zachowania i oczekiwań edukacyjnych (karty pracy, sprawozdanie, wystawka prac np. fotograficznych, rysunkowych, konkurs wiedzy o miejscowych legendach.
II ETAP – REALIZACJA
Zgodnie z opracowanym harmonogramem wycieczki:
– jednodniowa 8.00 – 16.30
– najbliższa okolica – 4 punkty/ obiekty związane z miejscowymi legendami,
– każdy obiekt – działania uczniów:
a) kościół
b) ruiny zamku rycerskiego
c) grodzisko wczesnośredniowieczne
d) rynek
Uczniowie otrzymują karty pracy – przygotowane przez zespół nauczycieli, które uzupełniają po wypowiedzi przewodnika/ nauczyciela po zwiedzaniu wybranych obiektów.
Informacja dla przewodnika: wiek uczniów, motyw wycieczki, przekaz podstawowych informacji, w tym przydatnych do wypełnienia kart pracy
III. ETAP – WYKORZYSTANIE I PRZETWARZANIE WIEDZY ZDOBYTEJ W TERENIE
Wychowawca:
– analiza kart pracy – oceny w formie punktów, plusów, motywów, zachętek; analiza z nauczycielami mocnych i słabych stron uczniów (np. problemy z kierunkiem, chronologią);
– podsumowanie wrażeń – w formie ewaluacji – np. róża wiatrów, niedokończone zdania
– wykonanie wraz z uczniami wystawki prac
– zabawa – i co dalej…i co więcej.; teleturniej – jeden z dziesięciu – z wykorzystaniem wiedzy zdobytej w trakcie wycieczki
Czas pracy: 2 jednostki lekcyjne
Nauczyciel języka polskiego:
– sprawozdanie z wycieczki – pisemne (do wyboru)
– opisu miejsca, bohatera – pisemne (do wyboru)
– swobodne wypowiedzi o poznanych wydarzeniach, miejscach ze zwróceniem uwagi na elementy fantastyczne i realistyczne
Czas pracy – 2 jednostki lekcyjne
Nauczyciel historii:
– wystawka prac związanych z upamiętnianiem miejsc z przeszłości małej ojczyzny,
– ewentualnie, w zależności od wyników analizy kart pracy, uzupełnianie wiedzy poprzez dobór właściwych ćwiczeń na kolejnych, niezwiązanych z tematyką wycieczki, lekcjach
Nauczyciel przyrody:
– analiza planów uzupełnionych przez uczniów w trakcie wycieczki; korekta błędów; uporządkowanie materiału – jako sprawdzenie pracy domowej
Lekcja dotycząca walorów przyrodniczych regionu – 1 jednostka lekcyjna
