Zarządzanie przez wartości – wartości w szkole, cz. 2

Przenosząc zagadnienie wartości ze świata biznesu na grunt oświaty, trzeba rozróżnić dwa pojęcia związane z wartościami, które funkcjonują w szkole. Pierwszym z nich jest edukacja aksjologiczna, której podlegają uczniowie, drugim natomiast zarządzanie przez wartości, które dotyczy raczej kadry zarządzającej, administracji oraz nauczycieli. Przyjrzyjmy się najpierw podstawom edukacji aksjologicznej oraz wychowania ku wartościom w szkole.

Edukacja aksjologiczna to nauczanie o sposobach traktowania wartości, wartościowania, o sposobach ich uzasadniania, a także o uwarunkowaniach i konsekwencjach różnych postaw wobec wartości.[1] Jest to zatem metawiedza, która pomaga uczniowi zdobyć podstawową orientację na temat różnych wartości uznawanych przez społeczeństwa i jednostki, która może być wiedzą teoretyczną, ale także wypływającą z doświadczenia aksjologicznego.

Poza edukacją aksjologiczną w szkole odbywa się również wychowanie ku wartościom to – zdaniem Krystyny Chałas – wspomaganie wychowanków w urzeczywistnianiu własnej, lecz właściwej hierarchii wartości, prowadzącej do integralnego rozwoju, do pełni człowieczeństwa oraz animacja innych do tego zadania.[2] Innymi słowy nauczyciel ma za zadnie pomóc dzieciom i młodzieży w tworzeniu własnych systemów wartości, przeżywaniu ich oraz życiu w zgodzie z przyjętymi normami. Krystyna Chałas pisze, że wychowanie ku wartościom odbywa się poprzez: poznanie przez wychowawcę spektrum wartości preferowanych i urzeczywistnianych przez wychowanków; wspomaganie wychowanków w poznawaniu wartości i kształtowaniu umiejętności wnikania w istotę wartości, ich znaczenie w życiu człowieka; wspomaganie w wartościowaniu rzeczy i zjawisk w aspekcie aksjologicznym, w akceptacji świata wartości; motywowanie wychowanków do wolnego wyboru właściwych wartości; wspomaganie w urzeczywistnianiu wartości, budowaniu właściwych struktur hierarchicznych; wspomaganie w wartościowaniu siebie w aspekcie urzeczywistniania wartości i inspirowanie do działań animacyjnych w środowisku społecznym celem budowania świata wartości w coraz szerszych kręgach społecznych; wspomaganie w działaniach animacyjnych i ich wartościowaniu.[3]

Katalog wartości wymienianych przez Krystynę Chałas zawiera: godność, mądrość, wolność, odpowiedzialność, zdolność do miłości, zdolność do transcendencji.

Inny katalog wartości znajdziemy w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej[4], gdzie wśród celów kształcenia ogólnego w szkole podstawowej na pierwszym miejscu umieszczono wprowadzanie uczniów w świat wartości. Następnie zaś wymieniono normy, które zinternalizować powinni uczniowie. Wyliczmy je w kolejności, w jakiej występują we wspomnianym rozporządzeniu. Należą do nich: ofiarność, współpraca, solidarność, altruizm, patriotyzm i szacunek dla tradycji, wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele). Drugi cel kształcenia  przynosi jako wartość poczucie tożsamości indywidualnej, kulturowej, narodowej, regionalnej i etnicznej, trzeci – poczucie godności własnej osoby i szacunek dla godności innych osób. W punkcie czwartym autorzy tylko pozornie nie piszą o wartościach. Kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość to kompetencje, które należy rozwijać wśród uczniów. Można je jednak również uznać za wartości, cenione obecnie u kompetentnych pracowników. Wśród pozostałych punktów pojawiają się takie wartości jak: otwartość wobec świata i innych ludzi, aktywność społeczna, odpowiedzialność za zbiorowość, samokształcenie. Wśród celów wymieniono również umiejętność krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania, ciekawość poznawczą uczniów oraz motywację do nauki. Wiadomości i umiejętności zdobywane w szkole mają umożliwić dzieciom rozumieć świat w sposób bardziej dojrzały i uporządkowany. Szkoła powinna wspierać uczniów w rozpoznawaniu ich predyspozycji i określaniu drogi dalszej edukacji. Nauczanie w szkole podstawowej powinno być natomiast rezultatem rozbudzania naturalnej ciekawości poznawczej ucznia, którego szkoła powinna wspierać we wszechstronnym rozwoju. Wśród wartości mocno zostaje zaakcentowana wiedza. Nazwano ją wprost wartością i wskazano jako podstawę rozwoju umiejętności. Świadczy to zdecydowanym położeniu akcentu na wiedzy, która ukazana jest w hierarchii wartości wymienionych w podstawie programowej wyżej niż umiejętności, które są wtórne wobec niej. Katalog najważniejszych celów w szkole podstawowej zamknięty jest więc postulatem ukierunkowania uczniów ku wartościom.