W ten sposób powstał system, w którym bardzo wyraźnie wysokość zarobków zależy od posiadanych kwalifikacji oraz stopnia awansu zawodowego.
Stopnie awansu zawodowego
W ustawie Karta Nauczyciela (dalej: KN) można przeczytać o 4 stopniach awansu zawodowego nauczycieli: nauczyciel stażysta, kontraktowy, mianowany i dyplomowany. Nauczyciel rozpoczynający pracę w szkole i posiadający wymagane kwalifikacje jest zatrudniony jako nauczyciel stażysta i od 1 września do 31 maja danego roku szkolnego rozpoczyna staż na nauczyciela kontraktowego. W wyjątkowych przypadkach, za zgodą kuratora oświaty, może zostać zatrudniona osoba, która posiada wymagane wykształcenie bez przygotowania pedagogicznego, jako nauczyciel stażysta pod warunkiem, że w trakcie odbywania stażu na nauczyciela kontraktowego poszerzy swoje kwalifikacje o przygotowanie pedagogiczne.
Nauczycielowi nadaje się kolejny stopień awansu zawodowego, gdy spełni następujące warunki:
I. Posiada:
1) wymagane kwalifikacje i
2) odbył staż, zakończony pozytywną oceną dorobku zawodowego.
II. Ponadto niezbędne jest:
1) w przypadku nauczyciela stażysty – uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie,
2) w przypadku nauczyciela kontraktowego – zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną,
3) w przypadku nauczyciela mianowanego – uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej.
Komisja kwalifikacyjna lub egzaminacyjna podejmuje odpowiednie postępowanie na wniosek nauczyciela, skierowany odpowiednio do dyrektora szkoły, do organu prowadzącego, do kuratora oświaty.
Postępowanie to jest przeprowadzane w styczniu i lutym oraz w czerwcu i lipcu każdego roku zgodnie z szczegółowymi zasadami uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli zapisanymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 marca 2013 roku w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. z 2013 roku poz. 393).
Staż nauczyciela
Obowiązkiem nauczyciela ubiegającego się o awans na kolejny stopień jest odbycie stażu. Dla nauczyciela stażysty ubiegającego się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego staż wynosi 9 miesięcy. Staż na nauczyciela mianowanego i dyplomowanego wynosi 2 lata i 9 miesięcy i rozpoczyna się, na jego wniosek skierowany do dyrektora szkoły, od 1 września.
W trakcie stażu nauczyciel powinien zrealizować własny plan rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora szkoły. Nauczyciel stażysta przedkłada dyrektorowi szkoły projekt planu rozwoju zawodowego w terminie 20 dni od dnia rozpoczęcia zajęć. Nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany załączają projekt planu rozwoju zawodowego do wniosku o rozpoczęcie stażu skierowanego do dyrektora szkoły. Natomiast dyrektor szkoły zatwierdza projekt planu rozwoju zawodowego nauczyciela w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia zajęć albo zwraca go nauczycielowi do poprawy ze wskazaniem, w formie pisemnej, zakresu niezbędnych zmian. Nauczyciel jest zobligowany niezwłocznie poprawić projekt planu rozwoju zawodowego zgodnie z zaleceniami dyrektora szkoły i ponownie przedłożyć projekt dyrektorowi szkoły. W czasie trwania stażu nauczyciel może wprowadzać zmiany w planie rozwoju zawodowego za zgodą dyrektora szkoły. Po zakończeniu stażu, w terminie 30 dni od dnia zakończenia stażu, nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego.
Dyrektor szkoły zapewnia nauczycielowi odbywającemu staż warunki do:
- obserwacji zajęć dydaktycznych, wychowawczych oraz innych prowadzonych w szkole, w szczególności zajęć prowadzonych przez nauczyciela tego samego przedmiotu lub rodzaju zajęć w tej samej lub innej szkole;
- udziału w formach kształcenia ustawicznego, jeżeli wynika to z zatwierdzonego planu rozwoju zawodowego i potrzeb szkoły;
- korzystania z pomocy merytorycznej i metodycznej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innych placówek i instytucji oświatowych.
Dodatkowo nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu odbywającemu staż dyrektor szkoły przydziela opiekuna, którym może być nauczyciel mianowany i dyplomowany, a w niektórych przypadkach opiekunem stażysty może być także nauczyciel kontraktowy. Zadaniem opiekuna jest udzielenie nauczycielowi pomocy, zwłaszcza w przygotowaniu i realizacji planu rozwoju zawodowego. W szczególnie uzasadnionych przypadkach w czasie trwania stażu dyrektor szkoły może pisemnie zobowiązać nauczyciela do zmiany planu rozwoju zawodowego lub zmienić nauczycielowi opiekuna stażu. Kolejnym zadaniem opiekuna stażu jest opracowanie projektu oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu w terminie 14 dni od dnia zakończenia stażu przez nauczyciela. Jednak ostatecznie ocenę dorobku zawodowego nauczyciela ustala dyrektor szkoły po zasięgnięciu opinii rady rodziców uwzględniając projekt oceny opracowany przez opiekuna stażu. Ocena dorobku zawodowego nauczyciela może być negatywna lub pozytywna, a od ustalonej oceny nauczycielowi przysługuje, w terminie 14 dni od jej otrzymania, odwołanie do organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Ocena ustalona przez organ odwoławczy jest ostateczna.
W sytuacji gdy ostateczna ocena dorobku zawodowego nauczyciela jest negatywna, ponowna ocena dorobku może być dokonana po odbyciu, na wniosek nauczyciela i za zgodą dyrektora szkoły, dodatkowego stażu w wymiarze 9 miesięcy.
Nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy składają wniosek o podjęcie odpowiednio postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego w ciągu 14 dni od dnia otrzymania pozytywnej oceny dorobku zawodowego. Natomiast nauczyciel mianowany może, ale nie musi, złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego w okresie 3 lat od dnia otrzymania pozytywnej oceny dorobku zawodowego.
Procedura nadawania stopnia
Właściwy stopień jest nadawany nauczycielowi w drodze decyzji administracyjnej, którą wydaje:
- dyrektor szkoły – w przypadku awansu na stopień nauczyciela kontraktowego;
- organ prowadzący szkołę – gdy chodzi o awans na stopień nauczyciela mianowanego;
- organ sprawujący nadzór pedagogiczny – w związku z awansem na stopień nauczyciela dyplomowanego;
- właściwy minister, dla nauczycieli mianowanych i dyplomowanych, zatrudnionych w urzędach administracji rządowej i nadzorze oraz nauczycieli urlopowanych i zwolnionych z obowiązku wykonywania obowiązku świadczenia pracy, którzy ubiegają się o odpowiedni stopień awansu zawodowego.
Nauczycielowi od decyzji przysługuje odwołanie do organu wyższego stopnia. Jeżeli rozstrzygnięcie organu odwoławczego nauczyciela nie satysfakcjonuje, to służy mu skarga do NSA.
