Poprzednie części mogą Państwo przeczytać tutaj i tutaj. W innym kierunku poszły autorki Adamczyk i Chen-Więcławska. Proponują wykonanie ćwiczenia, w trakcie którego uczniowie przyjmują różne role (siostry/brata, matki, pracownika, babci/dziadka, członka drużyny piłkarskiej warszawianki itd.) i wypowiadają się o swoich obowiązkach. Pozwala to spojrzeć innymi oczami na tą samą sytuację, zjawisko czy zachowanie. Dostrzec złożoność życia i potrzebę sumiennego wypełniania swoich – nawet małych i zdawałoby się nieważnych zadań[1].
W jednym z kolejnych tematów w podręczniku Barana, Bobińskiego zwiastunem jest kolorowy drogowskaz, na którym umieszczono strzałki z różnymi rzeczownikami: kariera, pieniądze, sława, uczciwość, mądrość. Co warto, czyli o wartościach. W odautorskim komentarzu proste słowa, dlaczego warto być prawdomównym, dobrym, życzliwym i pełnym szacunku.[2] Przykłady odpowiednie: Człowiek dobry nie chce nam zaszkodzić, nabrać, oszukać. Możemy mu zaufać. Czujemy się przy bezpiecznie. Taki człowiek jest nam życzliwy, nawet jeśli traktuje nas surowo. Jak pani od matematyki. Jacek był przekonany, że matematyczka źle życzy. Kiedy jednak zginęła mu kurtka, to ona przez godzinę pomagała mu jej szukać, aż w końcu odwiozła go do domu taksówką , bo był silny mróz.[3]. A przywołana fotografia ukazująca Jana Pawła II z dziećmi dopełnia obrazu. Możliwości dydaktyczne otwierają się same: napisz/ powiedz każdej z osób w klasie coś życzliwego, zastanów się jak okażesz szacunek mamie, pani woźnej, ekspedientce.
Że nie jest to łatwe ?– no cóż, próbuj, trenuj, bierz przykład z innych.
Ponieważ w ludzkich relacjach brak kompromisu i konflikty nie należą do rzadkości, trzeba umieć sobie z nimi radzić – pisze autorka podręcznika zatytułowanego Opowiem ci ciekawą historię. Ważne jest aby w czasie kłótni lub sporu postępować właściwie i dążyć do rozwiązań pozytywnych. W atrakcyjnej formie plakatu przedstawia pomysły Jak właściwie postępować w trakcie kłótni lub sporu.[4]
Oddzielając barwną czcionką od tekstu autorskiego dwa przykłady opisu kłótni między braćmi z przeciwstawnymi zakończeniami, zachęca do refleksji. Zapewne to kolejna okazja, aby w scenkach, pantomimie, rysunku, dyskusji, wyraźnie zaznaczyć, które drogi w razie konfliktów prowadzą do rozwiązań pozytywnych. Z czyjej pomocy można skorzystać, które zachowania są skuteczne i się opłacą, aby uniknąć przemocy – słownej czy fizycznej. Szczególnie efektywne wydaje się tu rozwiązanie z wykorzystaniem metod pracy grupowej czy też drzewka decyzyjnego. Podstawowa wiedza o konflikcie, sposobach jego rozwiązywania, jest dostępna na tejże lekcji historii. Wiele programów profilaktycznych wobec przemocy na poziomie klasy wymienia sposoby, które, jak wykazałam, można realizować z wykorzystaniem podręczników historii, niejako mimochodem, przy okazji realizacji celów dydaktycznych: tworzenie regulaminów, indywidualne i grupowe rozmowy wyjaśniające problem, naukę poprzez współpracę, wspólne zajęcia wzmacniające więź między uczniami.[5]
Wszelkie działania profilaktyczne, niezależnie od swojej specyfiki, posiadają podstawowe zadania, które można realizować z wykorzystaniem tychże podręczników. Są to m.in.: rozpowszechnianie prawdziwych i rzetelnych informacji o zjawisku, kształtowanie umiejętności intrapersonalnych, a w szczególności samoświadomości, samooceny i samodyscypliny, rozwijanie umiejętności interpersonalnych (empatii, współpracowania, komunikowania, rozwiązywania konfliktów), rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy (rodzina, rówieśnicy, społeczność lokalna, ogół społeczeństwa), kształtowanie reguł prawnych i publicznych w taki sposób, aby były one zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały konstruktywny rozwój i pozytywny styl życia.[6]
Powyżej zaprezentowane podręczniki, realizują te zasady działań profilaktycznych, dostarczając wiedzy o sobie, innych, zasadach funkcjonowania w społeczności i w sposób szczególny kształtujące poczucie przynależności do różnych grup. W żadnym podręczniku nie zabrakło tematu o rodzinie, jej korzeniach, wspólnocie miasteczka czy regionu. Każdy z nich daje sposobność do poznawania reguł społecznych, wdrażania do ich przestrzeganie, poprzez proces udziału w ich tworzeniu (regulaminy klasowe, dyżurnego, kodeks dobrego kolegi itp.)
Tekstem tym chciałam udowodnić, że w zasadzie, korzystając z tego, czym nauczyciel dysponuje na co dzień, a uczeń dobrze zna, mianowicie podręcznika szkolnego, można korygować zachowania agresywne, kształtować postawy pożądane, w toku realizacji obowiązkowych przedmiotów szkolnych. Warunkiem niezbędnym jest tu światły nauczyciel, świadomie i odpowiedzialnie traktujący swoją funkcję wychowawcy, biorący odpowiedzialność za teraźniejszość i przyszłość swoich uczniów. I to nauczyciel każdego przedmiotu, niezależnie od swego kierunkowego wykształcenia. Stąd jednak wyrasta nowe zagadnienie – odpowiednich zmian w kształceniu nauczycieli, ale to już temat innego wystąpienia.
[1] Adamczyk R., Chen-Wincławska M., Historia i społeczeństwo, op. cit., s. 12
[2] O tym, jak dzieci w młodszym wieku szkolnym rozumieją dobroć, patrz: Moszczyńska U., Dziecięca interpretacja dobroci w świecie pełnym przemocy, [w:]Pedagogika wobec zagrożeń, kryzysów i nadziei, Kraków 2002, s.57-69
[3] Baran B., Bobiński W., W rodzinie, w Polsce…, op. cit. s. 34
[4] Wołosik A., Opowiem ci…op. cit., s.24
[5] Zeromska-CharlińskaJ. Interwencja pedagogiczna jako forma programu profilaktycznego w zwalczaniu przemocy wobec dzieci i młodzieży, [w:] Pedagogika wobec zagrożeń, kryzysów i nadziei, Kraków 2002, s.122
[6] Konopczyński M., Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży. Warszawa 1996
