Współczesne czasy charakteryzują się dynamicznymi zmianami w zakresie intensywności konfliktów interpersonalnych i częstotliwości ich występowania. Stąd też problematyka konfliktów wzbudza żywe zainteresowanie socjologów, psychologów, pedagogów i teologów. Jest obecna w publikacjach prasowych, książkach, środkach społecznego komunikowania, a przede wszystkim w codziennym życiu poszczególnych osób i podejmowanych przez nich działaniach.
Konflikt jest to nierozwiązana lub rozwiązana w sposób niezgodny z oczekiwaniami (warunkami obiektywnymi) sprzeczność między grupami lub jednostkami. Kryzysy z nimi związane uznać trzeba za jeden ze stałych elementów życia zbiorowego. Pojawiają się one na wszystkich płaszczyznach, zarówno w relacjach między jednostkami, grupami społecznymi, organizacjami, klasami jak i państwami i narodami. Przybierają różne charaktery i formy począwszy od kłótni między dwoma osobami, aż po konflikty w szerszych wymiarach.
Można przyjąć, że kryzysy są wszechobecne, nieuniknione i nierozerwalnie wpisane w strukturę społeczeństw. Z punktu widzenia socjologicznego nie jest problemem ich występowanie, lecz charakter i sposób ich rozwiązania. Konflikt to walka o wartości i dążenie do trudno dostępnych pozycji, władzy i zasobów. Celem oponentów jest zneutralizowanie, zaszkodzenie lub wyeliminowanie rywali. Konflikt to złożony proces społeczny zachodzący między jednostkami, grupami, klasami, narodami czy organizacjami, wynikający ze sprzeczności ich interesów, celów, intencji, poglądów, motywów lub obowiązków powodujących powstanie wrogości między nimi.
Konflikty w zakładzie pracy są szczególnym przypadkiem kryzysu. Wynikają zarówno z warunków obiektywnych jak i subiektywnych. Warunki obiektywne najogólniej tworzą: miejsce i charakter pracy, cechy społeczno-demograficzne załogi, organizacja pracy, wyposażenie techniczne, system wynagrodzeń. Obiektywna rzeczywistość zakładu pracy zawiera w sobie jedność przeciwstawnych sobie właściwości, tendencji, interesów. Ogół tych wewnętrznych przeciwieństw jest potencjalnym źródłem wszelkich konfliktów.
Warunki subiektywne określają przede wszystkim psychospołeczne właściwości ludzi tworzących załogę, ich świadomość, uznawane wartości, aspiracje, umiejętności współpracy i współdziałania, doświadczenia życiowe, kwalifikacje i kompetencje zawodowe.
Reakcja załogi na warunki obiektywne zależy właśnie od jej subiektywnych właściwości. Warunki obiektywne są subiektywnie odbierane i dookreślają stan świadomości jednostek i grup pracowniczych. Stąd zadowolenie i niezadowolenie z pracy nie są prostym skutkiem warunków obiektywnych, lecz wynikiem odczuć subiektywnych, przy czym nie muszą to być odczucia własne. Mogą to być wpływy także spoza zakładu pracy kształtujące opinie i postawy pracowników. Wiele konfliktów w pracy może powstawać na gruncie przejawów specyficznych właściwości ludzi, uznawanych systemów wartości, odmienności psychiki oraz przekonań. Mogą na ich powstanie mieć też frustracje, jakim człowiek ulega w przebiegu skomplikowanych warunków życia.
Biorąc pod uwagę sposób przejawiania się konfliktów społecznych, spotykamy sytuacje kryzysowe jawne i ukryte, inspirowane i kierowane albo też spontaniczne, czyli żywiołowe, wreszcie łagodne i ostre. Konflikty jawne przejawiają się w otwartym działaniu. Ukryte tworzą złą atmosferę pracy. Oczywiście, zarówno jawne, jak i ukryte konflikty mogą być inspirowane bądź spontaniczne, łagodne albo ostre. Konflikty społeczne mogą zatem charakteryzować się różnymi właściwościami spośród wyżej wymienionych.
Zakład pracy jest specyficzną, wielopoziomową strukturą społeczną powiązaną sieciami najrozmaitszych więzi. Stąd podmiotami konfliktów mogą być zarówno jednostki, zespoły pracownicze, grupy społeczne, kategorie społeczne, instytucje. Kryzysy między jednostkami występują najczęściej wskutek sprzeczności osobistych interesów, kolizji ich pragnień i aspiracji. Nie są one groźne z reguły dla całej struktury społecznej, niemniej jednak nierozwiązywane mogą zakłócać normalną pracę, a przez to być zarzewiem rozszerzenia się w konflikt grupowy. Konflikty między jednostką a grupą, obok wspomnianych, mogą mieć podłoże lekceważenia przez jednostkę norm grupowych. Nie zawsze mają charakter negatywny, mogą wynikać z przeciwstawiania się jednostki tendencjom zachowawczym czy patologicznym w grupie.
Sylwia Szymanek – uczestniczka kursu kwalifikacyjnego
