Dlaczego dialog motywujący przynosi tak dobre efekty? Po pierwsze dlatego, że wspiera autonomię ucznia, daje mu poczucie wpływu na własną sytuację i poczucie sprawczości oraz skuteczności działań. Po drugie, pozwala nauczycielowi zweryfikować swoje nastawienie do ucznia. Zamiast koncentrować się na deficytach, nauczyciel koncentruje swoje myślenie na zasobach ucznia i szuka razem z nim sposobu na rozwiązanie problemu. Zmiana myślenia o uczniu, pozytywne nastawienie, wpływa bezpośrednio na zachowanie nauczyciela wobec podopiecznego. Dialog motywujący niweluje też dysonans w relacji nauczyciel – uczeń, powodowany brakiem partnerstwa, nieumiejętnym prowadzeniem dialogu, zarządczo – kontrolującym prowadzeniem rozmowy, który uruchamia poczucie winy, wstydu i w efekcie bunt i opór przed zmianą. Po trzecie, metoda ta nie stosuje zasady nacisku i przekonywania. W zamian tego odnosi się do motywowania opartego na poczuciu kontroli nad swoimi działaniami przez ucznia, zwiększa jego zaangażowanie w zadania przyczyniające się do zmiany. Zawiera się to w czterech, przestrzeganych przez dialog motywujący, zasadach przeciwstawianych schematom, z którymi wciąż często mamy do czynienia w szkołach:
1) współpraca – zamiast konfrontacji;
2) akceptacja – zamiast wartościowania;
3) pobudzanie pomysłowości ucznia – zamiast narzucania mu gotowych rozwiązań;
4) autonomia – zamiast kontroli.
Odejście od kontrolująco – zarządczego komunikowania się do dialogu motywującego warunkują trzy kroki:
1) rozeznanie, co uczeń już wie o danej sytuacji, jak ją rozumie, poprzez stosowanie pytań typu: „Dlaczego trzeba przychodzić na lekcję punktualnie?”, „W czym mogą przeszkodzić spóźnienia na lekcję?”, „Komu mogą przeszkadzać?”, „Jaki są konsekwencje spóźniania się na lekcje?” itd. Badamy tym samym poziom zrozumienia sytuacji przez ucznia, jego nastawienie do problemu;
2) Udzielenie uczniowi dodatkowych informacji o sytuacji, np.: „Niektórzy ludzie po to, żeby się nie spóźniać, wstają 10 minut wcześniej i wychodzą wcześniej z domu.”, „Niektórzy uczniowie nie czekają na kolegów w szatni, tylko umawiają się z nimi już pod klasą.” itd. Drugi krok ma na celu dopełnienie wiedzy i skonkretyzowanie wyobrażeń ucznia o sytuacji, nad którą pracujemy;
3) Pytamy ucznia o jego zdanie na temat problemu, np.: „Jak sądzisz, co tobie mogłoby pomóc w punktualnym przychodzeniu na lekcje?”.
Ważne przy tym wszystkim jest, by nie koncentrować się na negatywach (wypowiedzi typu: „Dlaczego się spóźniasz?”, „Co przeszkadza ci w punktualnym przychodzeniu na lekcje?”), tylko rozwijać perspektywę samodzielnego i autonomicznego poradzenia sobie z problemem, parafrazować i pogłębiać wypowiedzi ucznia, żeby wzrastało porozumienie w dialogu.
Taki schemat rozmowy wymaga, co prawda, trochę więcej czasu i zaangażowania ze strony nauczyciela, niż wypowiedzenie jednego nakazowego zdania, niemniej efekty wychowawcze, czy szerzej – naprawcze, będą o wiele bardziej zadowalające, za sprawą uruchomienia u podopiecznego przekonania o samodzielnej decyzji i wpływie osobistym na zmianę. A to z kolei zwiększa zdecydowanie szansę na ruch (czasem nawet bardzo mały) w kierunku poprawy sytuacji.
Podsumowując, dialog motywujący, nie odnosząc się do przekonywania, namawiania, czy nacisku, a koncentrując się na wewnętrznej motywacji danej osoby, wspiera autonomię ucznia. Polega to przede wszystkim na odzwierciedlaniu emocji, dowartościowywaniu go w kształtujących informacjach zwrotnych, zauważaniu i docenianiu punktu widzenia ucznia, pogłębianiu rozumienia problemu, zachęcaniu do dokonywania wyborów i ukazywaniu perspektywy z jednoczesnym zwracaniem uwagi na granice danej aktywności przy realizowaniu zmiany.
