Analizując pracę szkół należy jednoznacznie stwierdzić, że na jakość ich funkcjonowania największy wpływ ma tzw. triada edukacyjna, do której zaliczyć należy:
- problem zapewnienia bezpieczeństwa uczniom,
- właściwa znajomość i odpowiedni poziom rozumienia i stosowania prawa oświatowego,
- działania tworzące jakość dydaktyki i wychowania.
Dzisiaj chciałbym podzielić się z Państwem swoimi spostrzeżeniami dotyczącymi warunków i sposobów zapewnienia bezpieczeństwa uczniom z zachowaniem przepisów prawa oświatowego. Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa uczniowi jest nadrzędnym obowiązkiem nauczyciela, wychowawcy i wprost wynika z prawa oświatowego a mianowicie z pragmatyki nauczycielskiej, czyli ustawy Karta Nauczyciela. W tej to właśnie ustawie w rozdziale 2 poświęconym obowiązkom nauczyciela w art. 6 określającym podstawowe obowiązki pedagogów jednoznacznie stwierdza się, że:
Nauczyciel obowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
W tym momencie pojawia się pytanie, jakie działania nauczyciel i szkoła mają podejmować, aby właściwie wywiązać się z tego nakazu prawnego. Trzeba tu również zauważyć, że zapewnienie bezpieczeństwa to proces dość złożony i skomplikowany, który powinien trwać nieustająco i powinien być stale diagnozowany i modyfikowany w celu zapewnienia absolutnego bezpieczeństwa całej społeczności szkolnej.
Tworzenie szkolnego sytemu bezpieczeństwa powinno zacząć się zgodnie z art. 26 ustawy Prawo oświatowe od opracowania programu wychowawczo-profilaktycznego obejmującego:
1) treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów oraz
2) treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.
W systemie bezpieczeństwa bardzo ważnym elementem jest profilaktyka. Pamiętajmy, że profilaktyka to podejmowanie działań uprzedzających, kształtujących spodziewany rozwój zjawisk, poprzez wzmacnianie czynników chroniących przed rozwojem problemów związanych z zachowaniem niepożądanym, w tym osłabienie czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi tego typu zachowań. Działania profilaktyczne mają sens wówczas, gdy ich rezultaty odnoszą zamierzone skutki, a ich efektywność jest wysoka. Skuteczność działań profilaktycznych warunkowana jest diagnozą realizowaną na wielu płaszczyznach i poziomach. Praca profilaktyczna powinna być organizowana rzetelnie i dokładnie, powinna być przemyślana i mieć charakter ciągły oraz całościowy i kompleksowy. W szkolnej profilaktyce bezpieczeństwa ważne jest to, że powinna obejmować ona wszystkie podmioty procesu dydaktyczno-wychowawczego tj. uczniów, nauczycieli, pracowników szkoły i rodziców.
Program wychowawczo-profilaktyczny jest podstawowym dokumentem szkolnym odnoszącym się do spraw związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom oraz właściwego ich wychowywania. Często pomijane rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii.( Dz.U. 2015 poz. 1249, z późn. zm.) szczegółowo określa rodzaje działań profilaktycznych, jakie powinny być prowadzone w szkole jak również jednoznacznie określa narzędzia i sposoby wdrażania tych działań.
Bardzo ważnym sformalizowanym elementem systemu bezpieczeństwa każdej szkoły są opracowane przez całą społeczność szkolną tzw. „procedury bezpieczeństwa”. Pozwalają one na uporządkowanie działań w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa uczniów jak również w przypadku zaistnienia innych sytuacji kryzysowych. Dobrą praktyką jest, aby to cała społeczność szkolna brała udział w opracowaniu i opiniowaniu powyższych procedur, gdyż wtedy są one postrzegane jako element wspólnotowy a więc posiadający specyficzna wagę społeczną. Równie ważne jest, aby wszyscy członkowie organizacji przestrzegali opracowanych procedur, jak również innych funkcjonujących w szkole regulaminów i instrukcji.
Odpowiedzialność za tworzenie systemu bezpieczeństwa spoczywa na wszystkich podmiotach szkoły tj. nauczycielach, kadrze zarządzającej, rodzicach, pracownikach i uczniach. Bezpieczeństwo ucznia w szkole jest priorytetem, który jest nierozerwalny z odpowiedzialnością prawną nauczyciela. Z racji tego, że to właśnie nauczyciel w pierwszym rzędzie tworzy i odpowiada za bezpieczeństwo uczniów, przepisy prawa jednoznacznie określają również jego odpowiedzialność za uchybienie tych obowiązków. Szczególne w tej kwestii są zapisy ustawy Prawo oświatowe a konkretnie art. 5 mówiący: „Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską, z poszanowaniem godności osobistej ucznia” oraz już wcześniej przywoływany art. 6 ustawy Karta Nauczyciela, określający podstawowe obowiązki nauczyciela.
Te regulacje są również podstawą wszczynania postępowań dyscyplinarnych wobec pedagogów nieprzestrzegających właściwie tych zapisów.
Postępowania te reguluje Art. 75. 1. KN mówiący: „Nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6.”
Ostatnio do art. 75 wprowadzono ust 2a mówiący, że za czyny naruszające prawa i dobro dziecka nie stosuje się kar porządkowych tylko kary dyscyplinarne. O popełnieniu przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka dyrektor szkoły, a w przypadku popełnienia takiego czynu przez dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, zawiadamia rzecznika dyscyplinarnego, o którym mowa w art. 83, nie później niż w ciągu 3 dni roboczych od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu.
Jak widzimy zapis ten wyłącza wszystkie sytuacje, które maja związek z uczniem, jako sytuacje nie podlegające procedurze karania nauczyciela zgodnie z art. 108 Kodeksu pracy, czyli z tytułu odpowiedzialności porządkowej.
W ostatnim czasie toczy się dyskusja nad zasadnością powyższego zapisu, część środowiska oświatowego uważa, że zapisy są dość ogólnikowe i dlatego mogą podlegać swobodnej interpretacji. Ministerstwo Edukacji Narodowej w ostatnim czasie również rozważa zmiany w zakresie przepisów dotyczących zagadnień związanych z odpowiedzialnością dyscyplinarną nauczycieli.
