Obowiązki nauczycieli związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę zawarte są w Karcie Nauczyciela oraz na mocy zapisów rozporządzenia MEN z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i publicznych szkół powinny być szczegółowo określone w statucie szkoły/przedszkola/placówki. Oto obowiązki ustawowe określone w Karcie Nauczyciela
Art. 6. Nauczyciel obowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
Kto nie realizuje w sposób właściwy wyżej określonych zadań podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej, o czym traktuje art.75 ust.1 Karty Nauczyciela.
W celu zapewnienia uczniom bezpiecznych warunków na terenie szkoły, wprowadzono przepisy, które wymagają od pracowników szkoły przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny. Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem MENiS z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, zapewnienie bezpiecznych warunków pobytu w szkole należy przede wszystkim do dyrektora szkoły, a także nauczycieli.
Wśród tych zadań wymienić należy:
okresowe kontrole obiektów należących do szkoły;
umieszczanie w widocznym miejscu planu ewakuacji szkoły;
zapewnienie przeprowadzenia w szkole prac remontowych pod nieobecność uczniów;
zapewnienie właściwego oświetlenia, nawierzchni dróg, przejść, stanu boiska oraz instalacji do odprowadzenia ścieków i wody deszczowej, a także wentylacji i ogrzewania.
Sprzęty nabywane przez szkołę, winny posiadać odpowiednie atesty i certyfikaty.
W dbałości o bezpieczeństwo ucznia w szkole wprowadzono przepisy niedopuszczające pozostawienie uczniów bez nadzoru upoważnionej do tego osoby (w trakcie zajęć, jak i w przerwach).
Rozporządzenie poświęca też odrębny rozdział postępowaniu w przypadku powzięcia wiadomości przez pracowników szkoły o wypadku osób pozostających pod opieką szkoły. W pierwszym rzędzie nakazuje udzielenie pomocy medycznej poszkodowanemu, powiadomienie odpowiednich osób oraz organów przez dyrektora szkoły lub upoważnionych przez niego pracowników. Przewiduje także zabezpieczenie miejsca wypadku i rozpoczęcie pracy przez zespół powypadkowy. Dyrektor szkoły zobowiązany zostaje ponadto do prowadzenia rejestru wypadków.
Wypadek zaistniały w szkole zaliczany jest do tzw. wypadków powstałych w szczególnych okolicznościach. Przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach obowiązujące od 1 stycznia 2003 r., stanowią, iż za wypadek uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło między innymi w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki przewidzianej organizacją studiów lub nauki.
Przepisy o świadczeniach z tytułu wypadków w szczególnych okolicznościach (wypadkach w szkole) nie zawsze zapewniają całkowite naprawienie szkody poniesionej przez ucznia wskutek wypadku. Wysokość odszkodowania jest, bowiem zryczałtowana i nie podlega miarkowaniu. W związku z powyższym, istnieje dążność poszkodowanych do dochodzenia świadczeń wyrównawczych (ponad świadczenia gwarantowane przepisami o świadczeniach z tytułu wypadków) na podstawie prawa cywilnego. Pojawia się tu swoisty zbieg norm prawa cywilnego z normami regulującymi specjalne świadczenia z tytułu wypadków, gdzie odszkodowanie cywilnoprawne spełnia rolę posiłkową, czyli może być dochodzone za szkody nie wyrównane świadczeniami należnymi z „ustawy wypadkowej”.
Kto ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisów prawa cywilnego za wypadek w szkole?
Zagadnienie to regulują przepisy ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; zgodnie z art. 5 ust. 7 ww. ustawy, organ prowadzący szkolę odpowiada za jej działalność, a więc także za szkodę wyrządzoną przez nauczycieli, wychowawców i pracowników administracyjnych. Nie oznacza to jednak, że osoby zobowiązane do nadzoru nad uczniami w szkole zwolnione zostają z jakiejkolwiek odpowiedzialności. W stosunku do nauczycieli i wychowawców obowiązek nadzoru i odpowiedzialność kreują inne przepisy prawa cywilnego, administracyjnego i karnego.
Odpowiedzialność organu prowadzącego szkołę, za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie pracowników oświaty przy wykonywaniu czynności nie jest uzależniona od jego winy.
Pracownicy administracji szkoły, nauczyciele i wychowawcy w wyniku zaniedbania swoich podstawowych obowiązków, do których z pewnością, należy zapewnienie bezpieczeństwa uczącej się młodzieży w czasie zajęć szkolnych i przerw międzylekcyjnych, odpowiedzialności bezpośredniej w stosunku do ucznia, który uległ nieszczęśliwemu wypadkowi, nie ponoszą. Nie oznacza to jednak, iż ich odpowiedzialność jest całkowicie wyłączona. Nauczyciele i personel administracji szkoły odpowiadają służbowo przed dyrektorem szkoły i organem prowadzącym, za tragiczne skutki wynikłe z braku nadzoru nad bezpieczeństwem uczniów lub nieprzestrzeganiem procedury postępowania po zaistnieniu wypadku uczniowskiego.
Jak wcześniej zaznaczyłem nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej na podstawie Karty Nauczyciela. Komisje Dyscyplinarne w zależności od stopnia odpowiedzialności nauczyciela mogą wymierzyć jedną z kar dyscyplinarnych, wśród których znajduje się nagana, zwolnienie z pracy, zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie lat trzech od ukarania, czy wydalenie z zawodu nauczycielskiego. Ponadto, za uchybienia przeciwko porządkowi pracy w szczególności za nieprzestrzeganie przez pracownika szkoły przepisów bhp, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, szkoła może stosować karę pieniężną na podstawie art. 108 kp.
Kodeks pracy wprowadza kolejną odpowiedzialność odszkodowawczą pracowników szkoły wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej przez pracownika, odpowiada on niejako pośrednio, gdyż pracodawca naprawiwszy szkodę, może domagać się od niego w drodze regresu odszkodowania. Istnieje także możliwość dochodzenia odszkodowania bezpośrednio od nauczyciela. Dzieje się tak w przypadku wyrządzenia szkody uczniowi z winy umyślnej (SN III CZP 5/76 pub. OSNCP z 1977 r.). Przykładem może być zawinione złamanie uczniowi ręki przez szarpanie go, które w każdym przypadku stanowi czyn niedozwolony i przestępny wobec ucznia. Obowiązujące przepisy nie uprawniają do stosowania wobec uczniów siły fizycznej. Wymuszanie, więc wykonania obowiązków uczniowskich nie może nastąpić siłą, a jedynie środkami przez prawo i przepisy wewnętrzne szkoły przewidzianymi. Powyższy przykład ilustruje sytuację, w której czyn niedozwolony stanowi zarówno czyn przestępny. Odpowiedzialność za czyny przestępne jest zindywidualizowana, w związku, z czym ani nauczyciel ani pracownik administracji w szkole, nie może przerzucić jej na organ zarządzający. Jeżeli wypadek ucznia w szkole był wynikiem czynu przestępnego pracownika szkoły, odpowiedzialność jego będą kształtowały oprócz przepisów prawa cywilnego także przepisy prawa karnego. W związku z powyższym, pracownicy szkoły, nauczyciele, wychowawcy powinni liczyć się z tym, ze wypadek ucznia w szkole, który jest wynikiem zastosowanej przez nich chociażby groźby bezprawnej, przymusu fizycznego bądź narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, stanowi przestępstwo, którego skutkiem jest odpowiedzialność karna według kodeksu karnego.
