Ważne pytanie, na które odpowiedź nie wydaje się tak oczywista.
Pojęcie kształtowania kompetencji kluczowych pojawia się wprost dopiero w podstawie programowej kształcenia ogólnego w szkole podstawowej. Czy to oznacza, że na poziomie przedszkola ten temat nie powinien nas zajmować? Nic bardziej mylnego.
Kompetencjami kluczowymi w skali globalnej zajął się Parlament i Rada UE już w 2006 r. ustalając osiem takich kompetencji:
- porozumiewanie się w języku ojczystym;
- porozumiewanie się w językach obcych;
- kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne;
- kompetencje informatyczne;
- umiejętność uczenia się;
- kompetencje społeczne i obywatelskie;
- inicjatywność i przedsiębiorczość;
- świadomość i ekspresja kulturalna.
Po 12 latach, w maju 2018 r., instytucje te zweryfikowały spojrzenie na obszar kompetencji kluczowych, porządkując je na nowo w następujący sposób:
- kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
- kompetencje w zakresie wielojęzyczności,
- kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
- kompetencje cyfrowe,
- kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
- kompetencje obywatelskie,
- kompetencje w zakresie przedsiębiorczości,
- kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Bez zmian pozostało określenie kompetencji kluczowych jako połączenia wiedzy, umiejętności i postaw, przy czym:
- na wiedzę składają się fakty i liczby, pojęcia, idee i teorie, które są już ugruntowane
i pomagają zrozumieć określoną dziedzinę lub zagadnienie; - umiejętności definiuje się jako zdolność i możliwość realizacji procesów i korzystania
z istniejącej wiedzy do osiągania wyników; - postawy opisują gotowość i skłonność do działania lub reagowania na idee, osoby lub sytuacje.
Należy zwrócić uwagę na różnice w rozumieniu podstawowych pojęć, takich jak: umiejętność, która jest praktyczną znajomością czegoś, biegłością w czymś lub zdolnością wykonywania czegoś, i kompetencja, która określa zakres czyjejś wiedzy, różnorodnych umiejętności oraz świadomości sposobów, miejsca i czasu ich wykorzystania.
Kompetencje kluczowe wspierają rozwój osobisty, włączanie w życie społeczne, aktywne obywatelstwo i funkcjonowanie na rynku pracy. Proces ich kształtowania i rozwijania trwa przez całe życie, a jego instytucjonalnym początkiem jest uczestnictwo dziecka w różnych formach edukacji przedszkolnej.
Nie da się wskazać kompetencji najważniejszej – wiodącej. Wszystkie uważa się za jednakowo ważne, bo każda z nich przyczynia się do udanego życia w społeczeństwie. Mogą być one stosowane w wielu różnych kontekstach i rozmaitych kombinacjach. Ich zakresy się pokrywają i są ze sobą powiązane, a aspekty niezbędne w jednej dziedzinie, wspierają kompetencje w innej.
Na przykład takie umiejętności, jak: krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów, praca zespołowa, umiejętności komunikacyjne, negocjacyjne, analityczne oraz kreatywność i umiejętności międzykulturowe – są elementem wszystkich kompetencji kluczowych.
Realizacja zadań przedszkola, wskazanych w nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego, z całą pewnością sprzyja rozwijaniu tych kompetencji – na poziomie adekwatnym do wieku dziecka i jego możliwości rozwojowych.
Wiek przedszkolny to okres, w którym dziecko musi stawić czoła niezwykle trudnym zadaniom rozwojowym, związanym z przygotowaniem do pójścia do szkoły.
Najważniejsze z nich to:
- gotowość dziecka do opuszczenia domu rodzinnego,
- umiejętność radzenia sobie w typowych sytuacjach edukacyjnych,
- zdolność do funkcjonowania w środowisku rówieśniczym,
- osiągnięcie optymalnego poziomu samodzielności,
- rozwinięcie sprawczości, zmysłów, wyobraźni i intelektu,
- sprawność w kontrolowaniu emocji, ich rozumieniu i rozpoznawaniu,
- przesunięcie zainteresowań z aspektów zewnętrznych, dostępnych zmysłom, w kierunku tego, co wewnętrzne, niedostępne bezpośredniemu poznaniu,
- pojawienie się nowych kategorii poznawczych, takich jak: myślenie słowne oraz początki myślenia intuicyjnego,
- poszerzenie wiedzy o otoczeniu,
- zdolność ujmowania rzeczywistości w czasie przyszłym, teraźniejszym i przeszłym,
- dostrzeganie i poszanowanie odmienności poglądów innych osób.
Kształtowanie kompetencji kluczowych w przedszkolu ma na celu wyposażenie dziecka w odpowiednią wiedzę oraz dostarczenie okazji, które pozwolą wyrobić w nim odpowiednie nawyki i zdobyć umiejętności praktyczne, a także przez działanie umożliwią kształtowanie odpowiednich postaw.
Naturalne procesy, jakim podlega dziecko w okresie przedszkolnym, pozwalają na jego stymulację w kierunku kształtowania kompetencji kluczowych. Wraz z procesami rozwojowymi, tworzą się podstawy poszczególnych kompetencji kluczowych, np.:
- rozwój mowy i poszerzanie się czynnego słownika pozwala na rozwijanie kompetencji
w zakresie tworzenia i rozumienia informacji, zarówno w języku ojczystym jak i obcym,
w zakresie wielojęzyczności oraz kompetencji osobistych, społecznych i obywatelskich, - zabawa jako podstawowa aktywność dziecka kształtuje inicjatywność, przedsiębiorczość, świadomość i ekspresję kulturalną,
- ciekawość i zadawanie pytań są podstawą do rozwoju kompetencji matematycznych, przyrodniczych, naukowo-technicznych, cyfrowych oraz w zakresie umiejętności uczenia się.
Magdalena Soszyńska-Kalinowska
