Pierwszą część artykułu znajdą Państwo tutaj
W Polsce na przełomie lat widzimy zmiany w systemie opieki społecznej i pracy socjalnej. Na przestrzeni 20 lat wzrósł zakres zadań stawianych instytucjom społecznym, zwiększa się ilość spraw i ich gatunkowy ciężar. Zmiany dotyczą funkcjonowania tych instytucji, by stawały się instytucjami aktywnej polityki społecznej, by promowały nową umowę społeczną – czyli metodę kontraktu społecznego a także kształtowały tzw. opiekuńcze społeczeństwo poprzez wzmacnianie organizacji obywatelskich, będących partnerami. Obecny model pomocy w pracy socjalnej zakłada aktywny udział osób otrzymujących pomoc w wychodzeniu ze swoich trudności i posługiwanie się przez pracowników socjalnych metodami opartymi na silnych stronach i potencjale klientów, na rozwiązaniu problemu, na metodzie towarzyszenia klientowi będącemu w kryzysie. Zaleca się wykorzystywanie metod mediacji, negocjacji, streetworkingu, coachingu, wolontariatu. Stawia to przed pracownikami nowe wyzwania i nowe umiejętności.
Ciągle jeszcze niestety pokutuje w naszym kraju model pracy socjalnej zbiurokratyzowanej. Nie mniej jest istotna w rozwiązywaniu problemów społecznych. W ośrodkach pomocy społecznej wypracowane są różne systemy pomocy bezrobotnym, rodzinom, bezdomnym.
Systemowy model pracy z rodziną:
- Zespól interdyscyplinarny – to grupa profesjonalistów z różnych instytucji, w tym opieki społecznej, współpracuje ze sobą w skoordynowany sposób, łącząc swoją wiedzę, umiejętności i możliwości instytucji, które reprezentują, w celu wsparcia i pomocy w rozwiązaniu problemów konkretnej rodziny. Przy każdym ośrodku pomocy społecznej działają właśnie takie zespoły interdyscyplinarne, które mogą w pełni poszukać skutecznych sposobów pomocy danej rodzinie.
- Mediacje rodzinne – jest skuteczną i szybką metodą pomocy rodzinie, w sytuacji, gdy sami członkowie rodziny nie są w stanie rozwiązać swoich konfliktów, które niejednokrotnie trwają bardzo długo. W dobrej mediacji wymaga się: dobrowolności, bezstronności mediatora, jego neutralności, samodzielności w podejmowaniu decyzji, poufności.
- Asystent rodziny – osoba towarzysząca w życiu, wzrastaniu i pokonywaniu trudności życiowych osoby lub osób w rodzinie. Towarzyszyć to nawiązać relacje, w których osoba bardziej doświadczona pomaga osobie mniej doświadczonej stworzyć warunki do maksymalnie możliwej autonomii i samodzielności. Coraz więcej rodzin jest bezradnych i niesamodzielnych życiowo i wychowawczo. Dlatego asystent rodziny jest dobrym rozwiązaniem systemowym opieki społecznej. Powinien on podążać za rodzoną i wspierać ich członków na drodze do zmiany oraz uzyskania samodzielności życiowej. Asystent rodziny pełni wiele funkcji: wsparcie psychologiczno – emocjonalne, diagnostyczno – monitorującą, opiekuńczą, doradczą, mediacyjną, wychowawczą, motywująco – aktywizującą, koordynatora działań skierowanych na rodzinę.
Obecnie z pracą socjalną mocno związane jest pojęcie empowerment, które ma dwojakie znaczenie: cel – wzmocnienie i jako proces – wzmacnianie. Zakłada przede wszystkim orientację na mocne strony klientów, a nie na wyrównywaniu deficytów i dysfunkcji. Prowadzi do tego, że ludzie i społeczności uzyskują (odzyskują) panowanie nad swoim życiem, co oznacza: decydowanie o swoim życiu (poczucie kontroli i faktycznie funkcjonowanie), zwiększenie kompetencji ułatwiających realizacje ról społecznych i adaptację w środowisku oraz demokratyczne uczestnictwo w życiu społecznym.
Wszystkie zmiany duże i małe powinny iść właśnie w tym kierunku, począwszy od odbiurokratyzowania pracy socjalnej poprzez doskonalenie zawodowe pracowników socjalnych. Dobra propozycją jest wzmacnianie ekonomii społecznej dla rozwoju aktywnej integracji oraz praca socjalna skoncentrowana na rozwiązaniach. O tym modelu wypowiadał się dr Jacek Szczepkowski (Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu) na Konferencji „Alternatywna metoda pracy socjalnej – w poszukiwaniu rozwiązań” (Toruń 2010):
„Zestawiając charakterystykę pracy socjalnej oraz modelu Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach można zauważyć określone podobieństwa tych idei. Dotyczą one przede wszystkim celów formułowanych w postaci lepszego przystosowania, czy społecznego funkcjonowania klientów, jak i pragmatyzmu, który szczególnie podkreśla się zarówno w pracy socjalnej jak i PSR.
Podejście to bazuje na naturalnych zasobach klientów i ich rodzin, co czyni Pracę socjalną Skoncentrowana na Rozwiązaniach bardziej „Przyjazną” zarówno im samym jak i pracownikom socjalnym. Mogą oni korzystać z konkretnych narzędzi i strategii postępowania, które ściśle korespondują z kluczowymi ideami pracy socjalnej: wzmacnianiem sił społecznych, szacunkiem do ludzi, uznaniem autonomicznego statusu jednostek, wiarą w możliwości ludzkie, współuczestnictwa i podmiotowości klientów.
Praca socjalna oparta na założeniach Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach prowadzi do wzrostu nadziei, współpracy i kreatywności. Nadzieja warunkuje możliwość zmiany, współpraca zwiększa szanse jej osiągnięcia, a kreatywność buduje kompetencje klientów. Każdy z wymienionych czynników jest istotny i stanowi zarazem cel, jak i środek do osiągnięcia trwałej zmiany w funkcjonowaniu klientów. Aby taka zmiana mogła jednak nastąpić musi temu sprzyjać sposób pracy pracowników socjalnych, który będzie zakładał określony wkład pracy własnej obu stron relacji pomocowe i będzie skupiony na osiągnięciu wcześniej sformułowanych, konkretnych celów klienta.”
Założenia Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach:
Podejście skoncentrowane na rozwiązaniach kładzie główny nacisk na szukanie i budowanie najlepszych dla klienta rozwiązań, właściwych dla sytuacji, w jakiej się znajduje, zamiast analizowania problemu i jak do niego doszło. Nie trzeba znać szczegółów, aby rozwiązać problem, ponieważ zazwyczaj bywa tak, ze oczekiwane rozwiązania nie są ściśle z nim powiązane.
Filozofia podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniach zawiera się w następujących założeniach:
– jeśli coś działa – rób tego więcej
– jeśli coś nie działa – zacznij robić coś innego
– jeśli coś się nie zepsuło – nie naprawiaj
– nie komplikuj – życie jest naprawdę proste
Praca opiera się na:
A) Budowaniu z klientami preferowanej przyszłości – wyznaczaniu celów na podstawie oczekiwań, prawdziwych potrzeb. Teraźniejszość jest ulotna, ale stanowi fundament do podejmowania decyzji, przeszłość służy do wydobywania zasobów klientów z doświadczeń życiowych.
B) wydobywaniu zasobów klientów – ich mocnych stron, umiejętności, dobrych doświadczeń oraz w ich otoczeniu – ludzi, i wszystkiego dobrego, pomocnego w ich sytuacji. Świadomość własnych zasobów powoduje, ze człowiek jest bardziej skuteczny w realizacji swoich celów i marzeń.
C) Szukaniu i uświadamianiu tzw. „wyjątków” – czyli okresów w życiu, w których problem nie występował (nigdy nie jest zawsze). Szukamy razem z klientami takich właśnie momentów oraz ich udziału– ich umiejętności, wiedzy, mocnych stron i pomysłów z których korzystał i problemu nie było lub lepiej sobie z nim radzili. W ten sposób klienci dowiadują się, co robili, jak to działało i wspólnie z pracownikami socjalnymi szukają sposobów na to „by tego robić więcej”
D) Bardzo ważnym założeniu i głębokim przekonaniu o tym, że klient jest ekspertem od własnego życia
Aby zmienić swoje życie, człowiek potrzebuje nadziei, siły, wsparcia, sojuszników i otuchy. Dlatego w pracy z klientami warto się skupić na tym, co jest dobre i co działa.
Bibliografia:
- Beckett C., Podstawy teorii dla praktyków pracy socjalnej, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2010
- Czarnecki P. St., Praca socjalna, Difin, Warszawa 2013
- Dubois D., Miley K.K., Praca socjalna. Zawód, który dodaje sił, T.1, Wydawnictwo Interant, Warszawa 1996
- Kamiński A., Podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej w pracy socjalnej, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1976
- Szczepkowski J. Materiały z Konferencji „Alternatyna metoda pracy socjalnej – w poszukiwaniu rozwiązań”, Toruń 2010
- www.ifsw.org
