Stanowisko wicedyrektora szkoły opisane jest w obowiązującym w Polsce prawie oświatowym dość enigmatycznie. W Ustawie o Systemie Oświaty pojawia się to pojęcie sześć razy, a w Karcie nauczyciela – pięć i to w większości w kontekście nieobecności dyrektora. Doprecyzowanie uprawnień i obowiązków najczęściej następuje w Ramowym Statucie Szkoły.
Powierzenia stanowiska wicedyrektora (podobnie jak innych stanowisk kierowniczych w szkole) i odwołania z niego dokonuje dyrektor, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego, rady szkoły i rady pedagogicznej. Stanowi o tym Art.37.1 Ustawy o systemie Oświaty, a Art.38 dość precyzyjnie określa przyczyny jego odwołania. Powierzenie obowiązków najczęściej następuje na czas kadencji dyrektora, chociaż może obejmować krótszy czas. Warunki umożliwiające utworzenie stanowiska dyrektora i obniżenie tygodniowego wymiaru godzin określa organ prowadzący.
W świetle istniejącego prawa wicedyrektor jest bezpośrednim podwładnym dyrektora, który określa jego zakres uprawnień i obowiązków. Pragmatyczne jest określenie kompetencji wicedyrektora na czas nieobecności dyrektora, kiedy to wice staje się jego zastępcą. Wypełnianie obowiązków dyrektora z tzw. upoważnienia powinno odbywać się na podstawie powierzeń pisemnych.
Delegowanie uprawnień kierowniczych to konieczna umiejętność współczesnego dyrektora szkoły, który w aspekcie prawa jest jednocześnie kierownikiem zakładu pracy (którego obowiązkiem jest: zatrudnianie i zwalnianie, przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu, kierowanie zakładem pracy, kształtowanie zasad współżycia społecznego, ocenianie pracowników, motywowanie, wynagradzanie i nagradzanie, stosowanie kar, zapewnianie warunków bhp i szkolenie w tym zakresie, zaopatrzenie socjalne, ułatwianie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, opracowanie ‘Regulaminu pracy); organem administracji publicznej nadzorującym szkołę w zakresie: kształcenia, nauczania, wychowania, kultury fizycznej dzieci i młodzieży, udzielania pomocy materialnej podopiecznym; jednostką organizacyjną gminy mającą odpowiedzialność wobec organu prowadzącego szkołę w zakresie: zaspokajania podstawowych potrzeb wspólnoty w zakresie edukacji publicznej, opracowania statutu szkoły, finansowej i gospodarczej obsługi szkoły, prowadzenia polityki kadrowej, realizacji lokalnej polityki oświatowej; organem nadzoru pedagogicznego, którego odpowiedzialność obejmuje: działania na rzecz odpowiedniego dydaktycznego i wychowawczego poziomu szkoły; realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę; tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków; zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym; zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych; przewodniczącym rady pedagogicznej odpowiedzialnym za: organizację pracy rady pedagogicznej, przygotowanie i prowadzenie zebrań rady pedagogicznej, przygotowanie minimum dwa razy w roku sprawozdania z działalności szkoły, sformułowanie wniosków z nadzoru pedagogicznego.
Powyższy akapit z pewnością nie jest pasjonującą lekturą, ale pokazuje różnorodność przestrzeni, które mogą być przedmiotem podziału zadań i kompetencji pomiędzy dyrektorem i wicedyrektorem.
Najczęściej wicedyrektor podczas nieobecności dyrektora szkoły przejmuje uprawnienia zgodnie z jego kompetencjami podejmując decyzje w sprawach pilnych, podpisując w zastępstwie lub z upoważnienia dyrektora określone dokumenty, współdziałając z organem prowadzącym szkolę oraz innymi instytucjami.
Najczęściej domeną wicedyrektorów bywa organizacja bieżącej pracy szkoły:
– współdziała z dyrektorem szkoły w przygotowaniu arkusza organizacyjnego szkoły, szkolnego zestawu programów nauczania, przydziału czynności nauczycielom, planu szkoleń Rady Pedagogicznej;
– opracowuje tygodniowy rozkład zajęć edukacyjnych, harmonogram dyżurów nauczycieli w czasie przerw, imprez szkolnych, wyjść młodzieży poza teren szkoły,
– organizuje zastępstwa za nieobecnych nauczycieli i monitoruje ciągłość realizacji planów nauczania i wychowania.,
– organizuje, nadzoruje i analizuje wyniki egzaminów próbnych i zewnętrznych
– kieruje rekrutacją do klas I,
– współpracuje z zespołami przedmiotowymi, zadaniowymi i klasowymi,
– organizuje doskonalenie zawodowe nauczycieli
– koordynuje realizację szkolnego programu wychowawczego i programu profilaktyki,
– współpracuje z organizacjami młodzieżowymi oraz uczniowskimi
Wicedyrektor sprawuje nadzór nad działalnością dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą nauczycieli:
– obserwuje zajęcia lekcyjne i inne zajęcia prowadzone przez nauczycieli , wydaje zalecenia pokontrolne i egzekwuje ich wykonanie,
– prowadzi kontrolę dokumentacji pedagogicznej: dzienników lekcyjnych i zajęć pozalekcyjnych, nauczania indywidualnego, arkuszy ocen, planów dydaktyczno – wychowawczych nauczycieli rozpoczynających pracę, programów wychowawczych i profilaktyki, planów pracy biblioteki i n-li specjalistów,
– kontroluje dyżury nauczycieli w czasie przerw lekcyjnych.
– koordynuje ewaluację wewnętrzną pracy szkoły.
Ponadto wykonuje inne zadania związane z działalnością szkoły zlecone przez dyrektora np. uczestniczy w pracach legislacyjnych i kadrowych (m.in. związanych z oceną pracy i oceną dorobku zawodowego za okres stażu nauczycieli) lub reprezentuje szkołę na zewnątrz.
Wicedyrektor zgłasza dyrektorowi wnioski o nagradzanie, wyróżnianie i karanie nauczyciel i innych pracowników szkoły.
Powyższy katalog działań absolutnie nie wyczerpuje wszystkich aktywności wicedyrektora, nie wzmiankuje chociażby o współpracy z rodzicami czy podejmowaniu interwencji pedagogicznych, podobnie jak w przypadku dyrektora jest jedynie próbą zasygnalizowania różnorodności wyzwań.
Wicedyrektor w dużej mierze odpowiedzialny jest za klimat szkoły. Bardzo ważne jest, aby dzięki doświadczeniu, wiedzy i umiejętnościom był wzorem i autorytetem dla współpracowników, aby darzyli go zaufaniem, szacunkiem, ale też sympatią. Organizując bieżące życie placówki powinien działać na rzecz współpracy i współdziałania nauczycieli umiejętnie powierzając im zadania i odpowiedzialność za ich realizację.
Mam nadzieję, że wyraźnie zarysowała się rola wicedyrektora jako najbliższego współpracownika dyrektora, organizatora bieżącej pracy szkoły i realizatora zadań z zakresu nadzoru pedagogicznego.
Jak pogodzić te jakże różne role, aby działać na rzecz rozwoju placówki i własnej satysfakcji?
Do refleksji nad tym zapraszam w następnym odcinku.
