Celem kontroli było dokonanie oceny działalności szkół publicznych różnych typów oraz organów prowadzących te szkoły w zakresie przeciwdziałania zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży.
Ocena dotyczyła w szczególności:
1) realizacji przez szkoły zadań w zakresie przeciwdziałania przejawom patologii wśród dzieci i młodzieży,
2) realizacji przez jednostki samorządu terytorialnego zadań w zakresie przeciwdziałania przejawom patologii wśród dzieci i młodzieży,
3) realizacji wniosków pokontrolnych Najwyższej Izby Kontroli sformułowanych po kontroli przeprowadzonej w 2007 r.
Stwierdzono, że podejmowane przez szkoły i gminy działania profilaktyczne nie doprowadziły do spadku zachowań patologicznych wśród dzieci i młodzieży.
Podstawową przyczyną tego stanu było:
1) niedopasowanie podejmowanych przez szkoły i gminy działań profilaktycznych do zagrożeń – prowadzono je na podstawie szkolnych programów profilaktycznych
i wychowawczych, w których nie rozpoznano wszystkich potrzeb dzieci i młodzieży;
2) minimalne wykorzystanie programów wskazanych w ramach Systemu Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego;
3) niewystarczające przygotowanie kadry nauczycielskiej do podejmowania skutecznych działań, a przede wszystkim do identyfikowania ryzykownych zachowań uczniów.
Ponadto gminy nierzetelnie kontrolowały realizację obowiązku nauki, a także nieprawidłowo wykorzystywały środki na cele związane z realizacją gminnych programów profilaktyki.
Poprawa stanu bezpieczeństwa uczniów w polskich szkołach wymaga podjęcia przez różne resorty systemowych i długofalowych działań. Ich celem powinno być stworzenie rozwiązań, które zwiększą skuteczność procesów wychowawczych i profilaktycznych w szkołach oraz doprowadzą do ograniczenia występujących zjawisk patologicznych.
Istotne jest przede wszystkim rozwijanie kompetencji wychowawczych nauczycieli,
a w szczególności umiejętności rozpoznawania skali zagrożeń, projektowania właściwych działań, a następnie oceny ich skuteczności.
Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę na istniejącą od 1 września 2009 r. niespójność przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół z zapisami ustawy
o systemie oświaty w części dotyczącej uchwalania programu wychowawczego szkoły
i programu profilaktyki.
W związku z przedstawionymi ocenami i uwagami Najwyższa Izba Kontroli zaleciła:
Ministrowi Edukacji Narodowej:
1) kontynuowanie działań mających na celu wzmocnienie skuteczności systemu przeciwdziałania zjawiskom patologii wśród uczniów i młodzieży szkolnej;
2) wyeliminowanie niespójności przepisów:
- rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół
- ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty;
Burmistrzom i prezydentom miast:
1) wykorzystywanie dochodów z opłat za zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych wyłącznie na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii;
2) zapewnienie uczniom możliwości korzystania ze świetlicy;
3) przeprowadzanie ewaluacji zewnętrznej realizowanych programów społecznych;
4) zwiększenie nadzoru nad realizacją przez uczniów obowiązku nauki;
Dyrektorom szkół:
1) formułowanie w szkolnych programach wychowawczych i profilaktycznych celów oraz zadań w sposób umożliwiający dokonanie – na podstawie mierników skuteczności – oceny stopnia ich realizacji;
2) monitorowanie oraz ocenę efektów działań wychowawczych i profilaktycznych
z uwzględnieniem ich skuteczności oraz adekwatności;
3) wykorzystywanie programów ocenionych w ramach Systemu Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego;
4) zwiększenie udziału nauczycieli w formach doskonalenia zawodowego dotyczących rozpoznawania zjawisk patologicznych oraz projektowania i ewaluacji właściwych działań.
Raport NIK-u wykazał szereg nieprawidłowości i pokazał najczęstsze patologie w polskich szkołach. Wynik kontroli jest wezwaniem do działania w sytuacjach:
- agresji rówieśniczej – zarówno słownej jak i fizycznej,
- wywierania presji, nacisku, manipulacji – „stawiania granic”,
- konieczności udzielenia pierwszej pomocy przedmedycznej,
- pożaru, zagrożenia atakiem bombowym oraz w momencie pojawienia się w szkole
osoby z bronią.
Bardzo ważne jest, aby szkoły miały wypracowane procedury, które zmniejszą potencjalne zagrożenia, zwiększając maksymalnie bezpieczeństwo dzieci.
