W poprzednim tekście miałam przyjemność pokrótce zaprezentować informacje dotyczące biblioterapii czyli „leczenie poprzez czytanie”. W niniejszym artykule pragnę przybliżyć bajkoterapię czyli wykorzystanie baśni w terapii różnych zaburzeń oraz pokonywaniu trudności emocjonalnych u dzieci. Chyba każdy z nas pamięta różne bajki – czytane, opowiadane przez dorosłych – rodziców, dziadków, przyjaciół, nauczycieli w przedszkolu czy szkole. W bajkoterapii chodzi jednak o świadome, celowe wykorzystanie odpowiednich utworów w pracy terapeutycznej lub relaksacyjnej z dziećmi. Pierwszy opisał terapeutyczne walory baśni Bruno Bettelheim w książce „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni”, wydanej w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku.
Jak pisze Maria Molicka, autorka jednego z pierwszych polskich kompleksowych opracowań dotyczących dziecięcych lęków i trudności w odbiorze rzeczywistego świata „bajki to najbliższe dziecku utwory, w których świat realny miesza się z fantastycznym, i razem tworzą zrozumiałą rzeczywistość. Dziecko zapoznaje się w nich z sytuacjami wzbudzającymi niepokój oraz znajduje cudowne rozwiązanie problemów. W świecie bajek można spotkać przyjaciół, przeżyć wspaniałe przygody, a przede wszystkim pozbyć się lęku. Rozwiązanie trudnych emocjonalnie sytuacji może okazać się – dzięki bajkom – przyjemne, a nawet radosne”.
Bajkoterapia jest więc metodą psychoterapeutyczną, która oddziałuje poprzez literaturę na procesy poznawcze człowieka i polega na kształtowaniu obrazu siebie i obrazu świata. Ma ona za zadanie budować zasoby osobiste, wspierać w sytuacjach trudnych emocjonalnie i oddziaływać terapeutycznie. Metoda ta adresowana jest przede wszystkim do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, i wykorzystuje się w niej nie tylko bajki, ale również opowiadania i różnorodne rymowanki. W działaniach terapeutycznych wykorzystuje się różne typy utworów. Bajki psychoedukacyjne mają na celu zmianę pewnych zachowań dziecka, co jest bardzo szeroko rozumiane. Może to być przekonanie dziecka do sprzątania w swoim pokoju, jak i radzenie sobie z agresją rówieśników. Takie bajki dają pewne wzory zachowań, które powinny być realizowane. Nie może to być jednak moralizowanie ani nakłanianie.
Bajki psychoterapeutyczne mają bardziej rozbudowaną fabułę i są dłuższe niż psychoedukacyjne. Mają one na celu kompensację niezaspokojonych potrzeb – podniesienie samooceny. Bajka psychoterapeutyczna musi być mocno zakorzeniona w sytuacji dziecka, której dotyczy. Wybranie takiej bajki wymaga dobrej analizy emocji: lęku, strachu, smutku, których ma ona dotyczyć. Bajka psychoterapeutyczna znajduje także zastosowanie w sytuacjach trudnych emocjonalnie, po przeżyciach: np. początki dziecka w przedszkolu, separacja rodziców, pojawienie się nowego dziecka w rodzinie, śmierć ulubionego zwierzątka, choroba w rodzinie czy nawet śmierć członka rodziny. Zarówno bajki psychoedukacyjne, jaki i psychoterapeutyczne można wykorzystywać jako profilaktykę: gdy wiemy, że nastąpi jakaś trudna dla dziecka sytuacja, gdy już mamy do czynienia z konkretnym problem.
Można wykorzystywać również tzw. bajki relaksacyjne. Nie służą one terapii. Mają za zadanie odprężyć, zrelaksować lub ukierunkować do znalezienia odpowiedniego miejsca wyciszenia, zredukować napięcie mięśniowe oraz usunąć zmęczenie. Są bardzo korzystne po wyczerpującym dniu w przedszkolu, do wyciszenia po stresującej wizycie np. u dentysty.
Oddziaływanie książki polega na zmianie sposobu widzenia swojej sytuacji, siebie, pogłębianiu samoświadomości i w końcu zmianie zachowania i odczuwania. Biblioterapię, a szczególnie jej odmianę czyli bajo terapię, stosuje się w przypadku współuzależnienia, niedostosowania społecznego, w takich zaburzeniach rozwojowych jak dysleksja czy dysgrafia, zaburzeniach nerwicowych czy psychotycznych. Literatura pomaga zrozumieć własną sytuację, umotywować do działania i dokonania zmian, a także – uwierzyć w siebie. Literatura ma specjalne znaczenie, może kompensować niedostatki środowiska, w którym dziecko wzrasta, i kształtować je poprzez doświadczane w wyobraźni słowo pisane.
Bajkoterapia jest więc skuteczną metodą pracy z dzieckiem, która przez zabawę z książką pozwala dziecku zrozumieć i zaakceptować własne emocje, otworzyć się na siebie i innych, a przede wszystkim uczy dziecko sposobów radzenia sobie z własnym problemami.
